15:37
03/28/2024
Այսօր 7...2
am en ru

Նորություններ
Թուրքիան Ադրբեջանին ամեն տարի տրամադրում է մոտավորապես այնքան գումար, որքան մենք ծախսում ենք Անթալիայում հանգստանալիս

2013-03-05 12:26

«Դե Ֆակտո» 50 (2010թ.)

Թուրքագետ, ԵՊՀ արևելագիտական ֆակուլտետի փոխդեկան`  Ռուբեն Մելքոնյան:                                                                                                                                     

-Այսօր բոլորը խոսում են իսրայելա-թուրքական կոնֆլիկտի մասին, որը ցնցեց ամբողջ աշխարհը: Իրականում ի՞նչ է լինելու այս կոնֆլիկտի վերջը և սա  ո՞ր կողմին է ավելի ձեռնտու` Թուրքիային, թե՞  Իսրայելին: Նաև կա տեսակետ, ըստ որի թուրքերը այս կոնֆլիկտով ինչ որ դիվիդենտներ են շահում մուսուլմանական երկրներում: Որքանո՞վ է սա համապատասխանում իրականությանը և խմդրեմ Ձեր գնահատականը այս կոնֆլիկտին:                                                                                                           

-Պետք է նշել, որ Թուրք-Իսրայելական կոնֆլիկտը պետք է դիտարկել բազմակողմանի: Անշուշտ այստեղ մեծ դեր ունի Իրանի միջուկային ծրագիրը և այդ ծրագրին թուրքիայի միջնորդությունը և սա կարելի է համարել նաև Իսրայելի որոշակի յուրահատուկ պատասխան Թուրքիայի այդ քայլերին: Գաղտնիք չէ, որ այսօր Թուրքիայում իշխող կուսակցությունը ունի հստակ իսլամամետ կողմնորոշում և իր առջև խնդիր է դրել իսլամական աշխարհում առաջամարտիկի դեր ստանձնել  և դառնալ նաև իսլամական աշխարհի դրոշակակիրը, պաշտպանը և այլն: Եվ կարելի է ասել, որ  Թուրքիայի այս քայլերը հստակ այդ նպատակը ունեին և վերջին օրերի իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ եթե իրոք Թուրքիայի առջև այդ խնդիրը դրված էր, ապա նա որոշակի հաջողության հասել է: Այսօր, եթե նայում ենք մուսուլմանական մի շարք երկրներում տեղի ունեցող գործընթացներին, բողոքի ակցիաներին, հայտարարություններին և այլն, ապա տեսնում ենք, որ Էրդողանը այս պահին ընկալվում է, որպես մուսուլմանական աշխարհի լիդեր:                                                                                                   

-Որքանով է դա անկեղծ Թուրքիայի կողմից:                                                                                                                    

-Ես չեմ կարծում, որ շատ անկեղծ է, սակայն դիտարկելով նաև այն, որ իշխող կուսակցությունը ունի նման իսլամամետ ուժի համարում, ապա նա պարտավոր է նաև երբեմն որոշակի քայլեր անել, որպեսզի և՛ իր երկրի ներսում ավելի կրոնամոլ հատվածին և՛ ընդհանրապես մուսուլմանական աշխարհին համոզի իր առաջամարտիկի և իր իսկական իսլամ դավանելու հանգամանքը: Սակայն ուզում եմ մեկ այլ հանգամանքի վրա Ձեր ուշադրությունը գրավել. այսօր Թուրքիայում տարածված են մի շարք գաղափարախոսություններ և այդ գաղափարախոսությունների նորացված տարբերակները, օրինակ` նեոօսմանիզմ, նեոպանթուրքիզմ, նեոքեմալիզմ և իշխող կուսակցություն է մասնավորապես արտաքին գործերի նախար Ահմեդ Դավիթ Օղլուն, ով այսօր հանդիսանում է նեոօսմանիզմի  առաջամարտիկներից մեկը:                                                                                                                                                 

-Ի՞նչ է դա նշանակում:                                                                                                                                                                                              

-Դա նշանակում է  հին օսմանիզմի գաղափարախոսության նորօրյա մեկնաբանություն: Գաղտնիք չէ, որ օսմանյան կայսրությունը եղել է տարածաշրջանի աշխարհիկ, քաղաքական, հոգևոր, տնտեսական լիդերներից մեկը և այսօր  նեոօսմանիզմը հռչակել է, որ Թուրքիան պետք է պատասխանատվություն ստանձնի տարածաշրջանի տնտեսական, քաղաքական և այլ ոլորտների համար:                                                                                                                    

-Բայց Թուրքիան իրականո՞ւմ այդքան հզոր է:

-Չեմ կարծում, որ Թուրքիան այս պահին  այդքան հզոր է, սակայն հավակնություններ ունի և այդ քայլերը տանում են դրան:                                                                                                                                                      

-Բոլորս հասկանում ենք, որ ԱՄՆ-ն ունի իր հետաքրքրությունները և՛ Իսրայելի հզորացման և՛ Թուրքիայի հզորացման գործում: Բայց այս դեպքում կարծեք, թե մի տեսակ կրավորական վերաբերմունք է դրսևորում, չի փորձում իր երկու դաշնակից երկրներին հաշտեցնել կամ օգնել, որ կոնֆլիկտը մեղմեն: Միացյալ Նահանգների անտարբերությունը կամ ձևական վրդովմունքը ինչո՞վ եք բացատրում:

-Ես դա բացատրում եմ այն հանգամանքով, որ և՛ Իսրայելը և՛ Թուրքիան հանդիսանում են ԱՄՆ-ի կարևոր դաշնակիցներից մեկը և պաշտպանելով այդ երկու կողմերից որևիցե մեկին նա մյուս կողմին  կվանի իրենից: Սակայն այսօր Թուրքիայում կարծում են, որ ԱՄՆ-ը, թեկուզև չեզոք պահվածքով ավելի շատ հակված է դեպի Իսրայելը: Ես հստակ չեմ կարող բացատրել Ամերիկայի այդ տեսակ պահվածքը, սակայն այստեղ մենք պետք է ենթատեքստում դիտարկենք ` Իրանի հանգամանքը և Իրանի միջուկային ծրագրի հանգամանքը, քանի որ Իսրայելաամերիկյան դաշինքը նաև ինչ- որ չափով ուղղված է Իրանին և վերջինիս միջուկային նկրտումներին:                                                                                                          -

-Վերջին շրջանում կարծեք, թե գնալով ջերմանում են Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերությունները: Վերջերս նախագահ Մեդվեդևը գտնվում էր Անկարայում, որից հետո Պուտինը նույնպես մեկնեց այնտեղ: Որքա՞ն դեռ կարող են ջերմանալ կամ ավելի գործընկերային դառնալ այդ հարաբերությունները:                                                                                                                                                                                

-Անշուշտ գերտերությունները տարածաշրջանում ունեն իրենց շահերը և նպատակ ունեն էլ ավելի ուժեղացնել իրենց ներկայոււթյունն ու ազդեցությունը: Վերոհիշյալ հարաբերությունների ջերմացումը, շահերի համընկնումը  ես ավելի շատ կկապեմ տնտեսական, առևտրի ոլորտի հետ: Սակայն զուտ քաղաքական և կարելի է ասել աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից նրանց շահերը, եթե նույնիսկ համընկնեն էլ , ապա դա երկար տևել չի կարող:                                                                                                                   -Որքա՞ն խորը կարող են գնալ Թուրքիայի և Իսրայելի հակասությունները և ընդհանրապես այն տեսակետները, որ հնարավոր  են նաև ռազմական բախումներ, որքանո՞վ կարող են հիմնավորվել:                   -Ես կարծում եմ, որ ռազմական լուծման չի հասնի, սակայն կոնֆլիկտը բավականին մեծ է և ինչպես նկատում ենք աճելու միտում ունի: Եվ կարծում եմ, որ Թուրքիայի նախագահի հայտարարությունը, որտեղ նա նշել է, որ Թուրքիայի և Իսրայելի հարաբերությունները այլևս նախկինի պես չեն լինի` լիովին ճշմարիտ է:                                                                                                                                                                -Դո՛ւք,  որպես արևելագետ ինչպիսի՞ն եք տեսնում Իսրայելի գործոնը տարածաշրջանում: Կարծում եմ մի օր արաբական աշխարհը կարող է համախմբվել և փորձել ինչ որ խնդիրներ  լուծել:                         

 - Ես կարծում եմ, որ արաբական աշխարհի ձգտումներից մեկն է համախմբվելը և Իսրայելի դեմ որոշակի արգելք դնելն է, սակայն ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը այդ համախմբումը տասնամյակներ է արդեն ինչ տեղի չի ունենում և Իսրայելը կարողանում է իր բոլոր լծակները օգտագործելով այդ ամբողջ արաբական աշխարհի դեմ իր կայուն լծակը պահպանել:                 

  -Պարո՛ն Մելքոնյան, Էրդողանը հայտարարություններ է անում, որ պետք չէ կոտորել Գազայի բնակչությանը, բայց աշխարհը նրան չի հարցնում, արդյո՞ք նա` մեկուկես մլն հայ կոտորած երկրի նախագահը, ունի  բարոյական իրավունք նման հայտարարություն անելու: Ինչո՞ւ է աշխարհը լռում:

 -Աշխարհն ընդհանրապես շատ հարցերում է լռում:Աշխարհը շատ ուրիշ հարցերում ևս կարող էր Էրդողանին լուրջ հարցադրումներ անել: Պետք է ասել, որ Էրդողանի հայտարարությունները երբեմն տրամաբանությունից դուրս են լինում և ոչ միշտ են արժանի լինում որևէ վերլուծության:   

   -Կարծեք, թե նախագահ Սերժ Սարգսյանի ջանքերը տարածաշրջանում նորալ, գործընկերային մթնոլորտ ստեղծելու հարցում այսօր իրականությանն այնքան էլ մոտ չեն: Փորձեք գնահատականներ տալ հայ-թուրքական հարաբերություններին: Մեր բանակցային պրոցեսները առաջխաղացում կունենա՞ն, թե՞ սա այն կետն է, որտեղից այն կողմ մենք այլևս քայլ անելու տեղ չունենք:     

 -Իմ կարծիքով Հայաստանը ամեն ինչ արել է և ցույց է տվել, որ ինքը պատասխանատու երկիր է, պատասխանատու գործընկեր է և իր ստանձնած բոլոր պարտականությունները պատրաստ է կատարել , սակայն այս ամբողջ գործընթացի և փակուղու` որը ստեղծվել է այսօր, միակ պատասխանատուն Թուրքիան է: Իսկ ինչ վերաբերում է կանխատեսումներին, ապա առաջիկա մեկ տարվա ընթացքում ես չեմ կարծում, որ լուրջ առաջընթաց կարող է արձանագրվել  հայ-թուրքական հարաբերություններում, քանի որ Թուրքիայում գալիք տարվա սկզբին տեղի է ունենալու խորհրդարանական ընտրություններ և շատ անորոշ է, թե ինչպիսի քաղաքական համակարգ կձևավորվի այնտեղ դրանից հետո:                                                                                                                                      

-Մեզանում ժամանակի ընթացքում ձևավորվել է մի սերունդ, որը ավելի հանդուրժող է դարձել Թուրքիայի և թուրք հասարակության նկատմամբ: Սա դրակա՞ն տենդենց է, թե՞ ոչ:                                                  

-Ես կարծում եմ, որ տոլերանդությունը պետք է ըստ միջավայրի: Մենք ապրում ենք այնպիսի մի տարածաշրջանում, որ կարծում եմ ազգային գաղափարախոսության կրող լինելը ավելի քան պետքական է մեզ: Ցավոք այսօր մեր սերունդը այդքան էլ գաղափարականացված չէ և այս պահին չափից ավելի տոլերանդությունը կարող է և վնասել մեր ազգային պետական շահերը և հետագայում, երբ Ձեր ասած սերունդը կգա իշխանության և կզբաղեցնի պատասխանատու պաշտոններ հնարավոր է, որ այդքան էլ հավատարիմ չի լինի իր պետական շահերին:      

 -Ուսումնասիրելով թուրքերին և նրանց պետությունը  հասկանում ենք, որ մեր մենթալիտետը, պատկերացումները լիովին տարբեր են: Արդյո՞ք մենք մի օր կկարողանանք հարևանություն անել նրանց հետ:                                                                                                                                                                      

-Մենք ստիպված ենք լինելու հարևանություն անել , սակայն, չեմ կարծում, որ դա կլինի նորմալ հարևանություն:  Չեմ ուզում ծայրահեղ երևալ, սակայն փաստերը, պատմությունը և այդ ժողովրդի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մենք չենք կարող ինչպես հարկն է հարևանություն անել:

    -Շատերը իրենց հանգիստը կազմակերպում են Անթալիայում: Եթե հայ ընտանիքը կոնֆլիկտ կամ խնդիր ունենա օրենքի հետ, արդյո՞ք նա ապահովված է և ո՞ւմ պետք է դիմի այդ դեպքում:                                          

 -Ոչ, բացարձակ ապահովված չէ: Հայաստանի և Թուրքիայի մեջ չկա որևիցե հարաբերություն, հետևաբար չկա նաև որևիցե մի կառույց, որտեղ քաղաքացին կարող է դիմել, մասնավորապես Անթալիայում դա ավելի դժվար է: Եթե Ստամբուլում կա պատրիարքություն, որը միգուցե և օգնի նման դեպքերում ապա Անթալիայում որևիցե նման հաստատություն չկա: Հայաստանի հանրապետության քաղաքացին Թուրքիայում իրավական առումով լիովին անպաշտպան է:  Եվ ես կարծում եմ, որ այն կազմակերպությունները, որոնք առաջարկում են ուղղեգրերի փաթեթներ պարտավոր են զգուշացել, որ հանգստացողները այնտեղ ապահովված չեն լինելու և կոնֆլիկտի դեպքում չի լինելու մի դուռ, որը նրանք կկարողանան թակել օգնության ակնկալիքով:    

  -Այդ դեպքում ինչպես կբացատրեք այն, որ հայերը գիտակցելով, որ Թուրքիայում իրենք ապահովված չեն, ամեն դեպքում իրենց երեխաների, ընտանիքների հետ գնում են այնտեղ հանգստանալու:                                                                                                                                                                              

-Ես դա կբացատրեմ առաջին հերթին մեր տուրիզմի ոչ մրցունակ լինելու հանգամանքով, իսկ երկրորդը նրանով, որ Թուրքիան առաջարկում է էժան ծառայություններ:                                                                                  -Թուրքիան ամեն տարի ռազմական օգնություն է ցուցաբերում Արբեջանին: Մենք փաստորեն մեր գումարները ծախսում ենք Թուրքիայում հանգստի համար, այնուհետև այդ գումարներն անուղղակիորեն զինում են մեր թշնամու բանակը: Որքա՞ն գումար է ամեն տարի Թուրքիան տրամադրում Ադրբեջանին:                                                                                                                                                  

-Ես մանրամասնորեն չգիտեմ, բայց կարծում եմ, որ այդ գումարը կազմում է հարյուր մլն-ից ավել:       

 -Կա՞ն երկրներ, որոնք առաջիկայում կճանաչեն հայոց ցեղասպանությունը:                                                                        

-Այս պահին երկրներ, որոնք շատ շուտով կճանաչեն հայոց ցեղասպանությունը կարծում եմ չկան:        

 -Իսկ Դուք ինքներդ որտե՞ղ եք նախատեսում կազմակերպել Ձեր հանգիստը:                                                 

-Հայաստանում:



Վերադառնալ








Խմբագրական
СЕДА ГАСПАРЯН

2020-12-31 13:59

Главный редактор общественно-политического журнала...

Ավելի


Պահոց
ՍԵԴԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

2020-01-08 11:18
ՍԵԴԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ «Դե Ֆակտո» ամսագրի գլխավոր խմբագրի պաշտոնակատար...