ԿԱՐԵՆ ԿՈՒՐԴՈՎ

«Նորք-Մարաշ» սրտաբանական կենտրոնի մանկական կլինիկայի սրտաբան, մանկական եւ պերինատալ սրտաբան

 «Դե Ֆակտո» N 03/154 (03/2020թ.) 

-Պարո՛ն Կուրդով, Դուք մասնագիտական հետաքրքիր և ձեռքբերումներով լի ճանապարհ եք անցել, համառոտ կներկայացնե՞ք այն:

-Իհարկե, դժվար է համառոտ ներկայացնել իմ անցած ուղին, քանի որ այն բավականին երկար, բարդություններով և, իհարկե, մեծ ուրախություններով լի է եղել:
Թերևս, սկսեմ 1990 թվականից, երբ «Medical Outreach Easter Region» բարեգործական կազմակերպության ղեկավարի` Արթուր Հալվաջյանի կողմից համագործակցության առաջարկ ստացա իրականացնել համատեղ ծրագիր` հնարավորություն ստեղծելով սրտի արատ ունեցող երեխաներին ԱՄՆ-ում վիրահատվելու: Շատ ուրախացա այդ հնարավորության ստեղծման համար, քանի որ այդ ժամանակ Հայաստանում, հատկապես սրտի բարդ արատներ ունեցող երեխաներին չէին վիրահատում: Մեր իրականացրած ծրագրի շնորհիվ` 100-ից ավելի սրտի բարդ արատներ ունեցող երեխաներ տեղափոխվեցին ԱՄՆ և վիրահատվեցին:
1991թ. ես հանդիպեցի Հրայր Հովակիմյանին, ով եկել էր Երևան նույն մտքերով, ինչ ես ունեի` Հայաստանում զարգացնել մանկական սրտաբանությունն ու սրտի վիրաբուժությունը, և մենք սկսեցինք համատեղ աշխատել: 1992թ. իրականացրեցինք մեր ծրագրի առաջին երկու փուլային գործողությունները. գարնանը կատարեցինք օգնական, իսկ աշնանը` նաև արյան արհեստական շրջանառության պայմաններում վիրահատություններ: Ծրագրեցինք 1993թ. առավել ընդլայնել մեր գործունեության մասշտաբները: Հրայր Հովակիմյանի ցանկությամբ և խնդրանքով` ես վերամասնագիտացա որպես ինտերվենցիոն, ինվազիվ սրտաբան: Այդ նպատակով երկրորդ անգամ մեկնեցի ԱՄՆ իմ կոլեգա, մանկական սրտաբան Հրայր Կարապետյանի կլինիկա (Սթոքեյն, Վաշինգտոն): 1993թ. մայիսին Հրայր Կարապետյանի և Հրայր Հովակիմյանի հետ վերադարձանք Հայաստան` մեր գործունեությունը շարունակելու:
1993 թվականից մինչև այսօր մենք աշխատում ենք միասին` որպես բժիշկ կատարելով մեր առաքելությունը: Դա համառոտ այն ճանապարհն է, որ մենք անցել ենք միասին:

-Դուք առաջիններից էիք, ով սկսեց խոսել պտղի սրտի ներարգանդային ախտորոշման մասին և զբաղվել դրանով: Ինչո՞ւ որոշեցիք այդ գործով զբաղվել և ի՞նչ հաջողությունների եք հասել:

-Տեղին հարց եք ուղղում: Իրականում շատ կարևոր էր պտղի մոտ բնածին արատի հայտնաբերման հնարավորության ստեղծումը Հայաստանում` «Նորք-Մարաշ» ԲԿ-ում, քանի որ այն թույլ է տալիս նախապես պատկերացում կազմել, թե ինչ արատ է առկա տվյալ պտղի մոտ, ինչպիսի ազդեցություն այն կարող է ունենալ երեխայի կյանքի որակի վրա ծննդաբերությունից հետո և արդյո՞ք նրա կյանքին վտանգ չի սպառնա ծնվելուց անմիջապես հետո: Այս հարցերի պատասխանները կարևոր են, որովհետև ինչպես փորձն է ցույց տալիս, նախկինում նորածինների 5-10 տոկոսի մոտ չեն հայտնաբերվել սրտի բարդ արատները, որոնք կրիտիկական են եղել և այդ երեխաների մահվան պատճառ են դարձել: Այդ երևույթն առկա է եղել ամբողջ աշխարհում այնքան ժամանակ, մինչև ներդրվել է կրիտիկական նորածնի իրավիճակ հասկացությունը` սրտի արատով պայմանավորված:
Այստեղ ամենակարևոր խնդիրն այն էր, որ հայտնաբերումը պետք է կատարեր նեոնատոլոգը, քանի որ մենք չենք կարող հետազոտել բոլոր նորածիններին, իսկ նեոնատոլոգներն առաջնորդվում էին մի քանի պարզ ախտանշաններով` սրտի աղմուկի, մաշկի կապտության բացակայություն, ինչն իրականում չի նշանակում, որ երեխան սրտի արատ չունի: Նման նորածինները դուրս էին գրվում ծննդատնից, հետագայում թոքաբորբով կամ այլ հիվանդության ախտորոշմամբ պառկում սոմատիկ հիվանդանոց և հնարավոր չէր լինում փրկել նրանց կյանքը: Այդ պատճառով շատ կարևոր էր ստեղծել նեոնատոլոգ-սրտաբան մասնագիտական համագործակցության հարթակ և ներդնել պտղի սրտի արատների ախտորոշման ծառայությունը:
Այդ մշակույթը բացարձակ չկար Հայաստանում, և մենք բավականին դժվար ճանապարհ ենք անցել, որպեսզի հասնենք այն ամենին, ինչն այսօր ունենք: Ես, իհարկե, պտղի սրտի արատների հայտնաբերման ուղղությամբ առավել խորը գիտելիքներ ձեռք բերելու նպատակով կրկին մեկնեցի ԱՄՆ, մասնագիտացա և սկսեցի նաև զբաղվել այդ գործով: Ցավոք, մանկաբարձա-գինեկոլոգիական ծառայության հետ սերտ կապեր այդպես էլ չէին ստեղծվում, և մենք հիմնականում հետազոտում էինք սրտի արատ ունեցող երեխաների մայրերի պտղի սիրտը նրանց հերթական հղիության ընթացքում: Բայց 2010թ. ՀՀ առողջապահության նախարարությունը բավականին անակնկալ կերպով այդ հարցադրումով ստեղծեց հանձնաժողով, ինձ նշանակեց այդ հանձնաժողովի ղեկավար, և մենք սկսեցինք ակտիվ աշխատել. հրավիրեցինք մանկաբարձ-գինեկոլոգների, պերինատալոգ-սոնոգրաֆիստների, ու մենք համատեղ ուժերով պատրաստեցինք հինգ ուղեցույց, որոնցում աշխատանքային պարզ և կարևոր ցուցումներ են տրված վերջիններիս իրենց աշխատանքում առաջնորդվելու համար: Օրինակ` որ հղիներն են մտնում ռիսկի խմբի մեջ, որ ժամկետներում պետք է կատարել պտղի սրտի հետազոտություն, ինչպես պետք է նայել պղտի սիրտը, հայտնաբերել կրիտիկական վիճակները և այլն:
2014-2015թթ. որոշակի բարեգործական միջոցների շնորհիվ` հաջողվեց կազմակերպել վերապատրաստման դասընթացներ հիմնականում մարզերի պերինատալ-սոնոգրաֆիստների համար, ինչը, ցավոք, կարճատև եղավ և ամենակարևորը` շրջանները չապահովվեցին սարքավորումներով, որի պատճառով մանկական սրտի բնածին արատների հայտնաբերման տոկոսն այնտեղ շատ ավելի ցածր է, քան Երևանում: Դեռևս 2011-2012թթ. իմ կողմից առաջարկվել է ՀՀ առողջապահության նախարարությանը, որ հղիության 18-20 շաբաթական ժամկետի ընթացքում կազմակերպվող երկրորդ սկրինիգինգի ժամանակ մարզերի բոլոր հղիների համար հնարավորություն ստեղծվի անցնել սրտի հետազոտություն Երևանում` ընտրված մասնագետների կողմից: Դա ընդունված երևույթ է աշխարհում: Այդ ժամկետում ընտանիքը պետք է որոշում կայացնի պահպանե՞լ հղիությունը, թե՞ ընդհատել: Իհարկե, ոչ բոլոր արատների դեպքում կարիք կա ընդհատելու հղիությունը, հիմնականում դրանց մեծ մասը հնարավոր է շտկել ծնվելուց հետո:
Պետք է արձանագրել, որ մենք այսօր մեծ առաջընթաց ունենք «Նորք-Մարաշ»-ում. արդեն երկու պերինատալ սրտաբան է աշխատում մեր կենտրոնում` ես և Արմեն Քոչարյանը: Վերջինս անցյալ տարի է եկել Հայաստան Թեհրանից, շատ լուրջ և որակյալ մասնագետ է:

-Հնարավո՞ր է առաջիկայում ավելի լայնամասշտաբ ծրագիր իրականացնեք:

-Այս տարի հերթական անգամ կազմակերպելու ենք մանկաբարձ-գինեկոլոգների և նեոնատոլոգների հետ համատեղ քննարկում, որի ժամանակ կրկին կխոսենք վերոնշյալ հարցադրումների մասին:
Մեր առաջիկա իրականացվելիք ամենակարևոր ծրագիրը պերինատալ սրտաբանության ծառայության ներդրումն է մեր կենտրոնում, որի շրջանակներում ռիսկի խմբի հղիները կծննդաբերեն մեզ մոտ, հատկապես` բարդ դեպքերը, որպեսզի ժամանակ չծախսվի երեխաներին ծննդատնից մեզ մոտ բերելու համար: Հուսանք` 1-2 տարվա ընթացքում կիրականացնենք այդ երազանքը:

-Կարո՞ղ եք մոտավոր ներկայացնել մանկական բնածին արատների բացահայտման վիճակագրությունը. նորածինների քանի՞ տոկոսի մոտ են հանդիպում սրտի բնածին արատները:

-Բնածին արատների հետ կապված մանկական սրտաբանության մեջ կա ստանդարտ հասկացողություն, ըստ որի` նորածինների միայն 1 տոկոսի մոտ են հայտնաբերվում սրտի բնածին արատները, և այդ 1 տոկոսի 20 տոկոս դեպքերում նորածինները կյանքի առաջին տարվա ընթացքում վիրահատական միջամտության կարիք են ունենում, իսկ մոտ 5 տոկոս դեպքերում առկա է լինում կրիտիկական իրավիճակ, որը պահանջում է շտապ օգնություն ցույց տալ նրանց կյանքի առաջին օրերին:

-Բնածին սրտի արատ հասկացությունն ինքնին վախ է առաջացնում, իրականում սրտի ո՞ր արատներն են անբուժելի համարվում, և արդյո՞ք բնական սրտի արատ ունեցող անձը կարող է ապրել բնականոն և մյուսներից չտարբերվող կյանքով:

-Սա ևս շատ կարևոր հարց է, քանի որ ժողովրդի ընկալման մեջ բնածին սրտի արատ ունենալը մեծ դժբախտություն է, այնինչ, արատների մեծամասնությունը շատ լավ բուժվում է` հիմնականում վիրաբուժական միջամտության շնորհիվ: Բուժվելուց հետո երեխաները բացարձակ առողջ են համարվում և նրանց վերավիրահատության հավանականությունը շատ ցածր է: Միակ արգելքը, սահմանափակումը, որ մենք դնում ենք նրանց առջև, պրոֆեսիոնալ սպորտով զբաղվելն է, որը, ի դեպ, անհետևանք չի անցնում անգամ բացարձակ առողջ մարդու կյանքում:
Իհարկե, կան նաև հիվանդություններ, օրինակ, միափորոք սիրտը, որոնք բուժելու համար հնարավոր չէ կատարել անատոմիական շտկում, այսինքն` վիրաբուժորեն ստեղծել երկրորդ փորոք: Այս հիվանդությունների բուժման վերջնական միջամտությունը կոչվում է Ֆոնտենի վիրահատություն: Այս միջամտության ենթարկված անձանց երակային արյան մուտքը կատարվում է ոչ թե դեպի սիրտ, այլ թոքային զարկերակ: Ամբողջ աշխարհում նրանց կյանքը սահմանափակ է, բայց կյանքի որակը բավականին բարձր է լինում մինչև լյարդի հյուսվածքի խանգարումների ի հայտ գալը: Այդ երեխաները չեն տարբերվում առողջ բալիկներից. նրանք նույն ձևով խաղում են, վազում, ուրախանում:
Պետք է հպարտորեն նշեմ, որ մեր կողմից իրականացված 50-ից ավելի Ֆոնտենի վիրահատությունները բավականին հաջող են անցել: Այսօր մոտ 10 աղջիկ երեխա հասել է վերարտադրողական տարիքի, որոնցից երկուսը սրտաբանի կողմից ստացել է հղիանալու թույլտվություն, հղիության ողջ ընթացքում հսկվել նրա կողմից և լույս աշխարհ բերել բոլորովին առողջ երեխաներ: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ այն ընտանիքում, որտեղ կա բնածին սրտի արատով ծնող կամ երեխա, հավանականությունն ունենալ կրկին սրտի արատով երեխա կազմում է 3-5 տոկոս:
Այնպես որ, այսօր Հայաստանում բնածին սրտի արատ ունենալը ոչ թե մեծ, այլ փոքր դժբախտություն կարելի է համարել, քանի որ կա շատ լավ կազմակերպված բժշկական ծառայություն, որը մինչև կյանքի վերջը հսկում է իր հիվանդներին:

-Այսօր Հայաստանում սրտաբանությունը հասել է զարգացման բարձր մակարդակի. արդյո՞ք լուծված է նաև սերնդափոխության խնդիրը, գո՞հ եք երիտասարդ մասնագետներից, արժանի՞ հետնորդներ են:
-Մենք շատ լավ սերունդ ունենք և ես վստահ եմ, որ այն աշխատանքը, որ կատարվել է մոտ 30 տարվա ընթացքում, հնարավոր չէ քանդել կամ կորցնել, քանի որ ստեղծվել է բավականին ամուր և ճիշտ հիմք, որի վրա մեր երիտասարդ սերնդի տաղանդավոր բժիշկները խոստումնալից ապագա կկառուցեն:

Հարցազրույցը` Սուսաննա Թամազյանի