«Դե Ֆակտո» N74

Արմեն Մազմանյան, պրոֆեսոր, «Գոյ» թատրոնի  գեղարվեստական  ղեկավար,    Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ռեկտոր

Առայժմ մեր լսելի դիվանագիտական զենքը մեր արվեստն ու մշակույթն  են:

-Պարո´ն Մազմանյան, որպես արվեստագետ, ինչպե՞ս կգնահատեք այսօրվա իրականությունը. որքանո՞վ են համադրելի  քաղաքական մշակույթ և մշակութային քաղաքականություն հասկացությունները:

-Այդ հասկացությունները մշտապես համադրելի են եղել տարբեր պետությունների, ազգերի տեսլականում և կերտած պատմության մեջ: Մեզանում մշտապես մեծ առաջնայնություն է ունեցել մշակութային քաղաքականություն ասվածը, որը պատմականորեն մեր այցեքարտն է եղել աշխարհի առջև: Մեր պատմական կենսագրության էջերը թերթելիս նկատում ենք, որ ոչ մեր երկրի սահմանները ծովից ծով մնացին, ոչ բանակը, ցավոք, պահպանեց իր հզորությունը, և մենք գոյատևեցինք մեր եկեղեցու շուրջ ստեղծված գիտական, հոգևոր-մշակութային արժեքների շնորհիվˋ մանրանկարչություն, հոգևոր երաժշտություն, ճարտարապետություն, որոնցով մեզ ճանաչեց և ճանաչում է աշխարհը: Դա էր, թերևս, պատճառը, որ 19-րդ դարի վերջից մեր նկատմամբ  սկսվեց գործադրվել ուղղակի և անուղղակի ցեղասպանություն, որը շարունակվում է մինչև այսօր: 

Անդրադառնալով մեր քաղաքական մշակույթին, պետք է նշեմ, որ 20 տարվա ընթացքում այն մակարդակը, թե ուր է հասել մեր քաղաքական մշակույթը, ինձ գոհացնում է, կարևորըˋ արյուն չլինի, չարություն չսերմանեն իրար մեջ:

-Արդյո՞ք այսօր մեր մշակույթը, որպես դիվանագիտական զենք, ծառայում է մեր պետությանը: 

-Պետք է ասեմ, որ դա շատ արդիական ու ցավալի հարց է, ազգային անվտանգության խնդիր հայ ժողովրդի համար, քանի որ առայժմ մեր լսելի դիվանագիտական զենքը մեր արվեստն ու մշակույթն են:

Այսօր աշխարհում ամենաթանկը գնահատվում է մարդկային ստեղծագործ ու գիտական միտքը, որը մենք ունենք և կարող ենք արտադրել ու վաճառել, բայց, փոխարենը, բարձիթողի վիճակում ենք թողել մեր ազգային հարստությունը. մեր գիտական միտքը կրող երիտասարդությունն իր գիտելիքները ներդնում է այլ երկրներում:

Կարծում եմˋ վաղուց պետք է մեզանում ներդրվեր ՙԱզգային տուրք՚ հասկացությունը, որը կլիներ ազգային ծրագիր և իր մեջ կամփոփեր բոլոր հովանավորչությունները: Արդյունքում դրանում ներդրվող գումարներն ավելի նպատակային  ուղղորդում կունենայինˋ նպաստելով ազգային մշակույթի զարգացմանը: Բացարձակապես պետք չէ եկեղեցի կառուցել սեփական բակում կամ երգչուհիներին բնակարաններ նվիրել, այլ շատ ավելի կարևոր է, օրինակ,  որբերի համար տուն կառուցել: Ժամանակն է բարձրաձայնելու, որ պայծառատես էր հանճարեղ պոետ Սևակը, երբ ասում էր.

ՙԱրդեն 10 տարի, 110 տարի, 1010 տարի

Ես վախենում եմ,

Շատ եմ վախենում,

Բյուրավոր ու բո´ւթ հավատացյալից,

Բյուրատեսք ու սո´ւտ հավատացյալից:

Եթե Աստված եքˋ

Փչեցեք, նրանց բոլոր մոմերը,

Մարեցե´ք, նրանց ջահերն այլազան,

Որ եղիցե...լու՜յս:՚

-Հե՞շտ է Ձեր տեսակի մարդուն կողմնորոշվել հայաստանյան քաղաքական  մշակույթի մեջ: 

-Նախ ասեմˋ թող ոչ ոքի չթվա, թե ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում: Այն ամենը, ինչ ես անում եմ իմ ընկերների հետˋ սկսած բեմադրություններից, վերջացրած բուհում դասավանդելով, քաղաքականություն է և առաջին հերթինˋ ազգային մշակութային քաղաքականություն: Քաղաքականություն ասելովˋ ոմանք հասկանում են մանդատ ստանալ, փող բաժանել, կուսակցություն ունենալ և այլն, դա խոսելու և հարցեր լուծելու քաղաքականությունն է, բայց կա նաև գործուն քաղաքականություն, երբ դու քո առջև ինչ-որ խնդիրներ ես դնում և փորձում ես դրանք հաղթահարել: Ես ընտրել եմ երկրորդ տարբերակը: Ես ունեմ սկզբունքներ, ինձ համար  ազգային պահպանողականությունը և գաղափարական հաստատակամությունը շատ կարևոր են: Թերևս, դա է պատճառը, որ ես համակրում եմ Հայաստանի հանրապետական և Հայ հեղափոխական դաշնակցություն կուսակցություններին:

Շարժման ընթացքում տեսա, թե ինչպես են մարդիկ թափառում  կուսակցությունից կուսակցություն, փոխում իրենց արժեքները, գաղափարները, վաճառում իրենց հոգին:

-Դուք նաև ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ մարտի դաշտում եք եղել:

-Այո´, 1988թ. պատիվ եմ ունեցել ներգրավված լինել գործուն քաղաքականության մեջˋ որպես զինվոր, քաղաքացի: Պատերազմի դաշտում ես շատ բան տեսա և շատերից հիասթափվեցի: Հենց այդ ժամանակ էր, որ հասկացա կուսակցական չեմ ուզում լինել  կամ ունենալ քաղաքական ուժ, որովհետև ինձ համար կարևոր էր խոսքի և մտքի ներքին ազատություն ունենալը: 

Շարժման ընթացքում տեսա, թե ինչպես են մարդիկ թափառում  կուսակցությունից կուսակցություն, փոխում իրենց արժեքները, գաղափարները, վաճառում իրենց հոգին: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր հաստատուն էին, կյանքի, քաղաքական վերաձևման բերումովˋ եկան, հավաքվեցին ՀՀԿ-ում և ՀՅԴ-ում: Երկուսն էլ ազգայնական հենք ունեցող կուսակցություններ են: Քաղաքական այդ երկու ուժերում էլ ես 10-յակ մահացած ընկերներ ունեմ, որոնց հետ  պատիվ եմ ունեցել զինվոր լինելու, ընկերություն անելու, նրանցից ենˋ  Անդրանիկ Մարգարյանը, Վազգեն Սարգսյանը, Մովսես Գյորգիսյանը, Աշոտ Նավասարդյանը, Մուշեղ Մխոյանը, Սամվել Գևորգյանը և այլք:

Մենք անընդհատ պետք է պայքարենք բանակում արատավոր երևույթները պակասեցնելու և բացառելու համար, սակայն այդ պայքարը չպետք է ուղղորդվի բանակի նկատմամբ ատելություն և ագրեսիա սերմանելով:

-Այսօր շատ է քննադատվում մեր բանակային իրականությունը, որի մասին Դուք ֆիլմ նկարահանեցիք: Ինչպիսի՞ն է Ձեր գնահատականը: 

-Երբ խոսում էի քաղաքական մշակույթի առկայության և զարգացման մասին, այն դիտարկում էի համեմատության մեջ: Բանակի դեպքում նույնը պետք է անեմ: Եթե համեմատենք, թե ինչպիսին էր մեր  բանակը տասը տարի առաջ և ինչպիսին է այսօր, դրական տեղաշարժերն ակնհայտ են ու արժանի գնահատականի: Տասը տարի առաջ զինվորները կիսակուշտ էին, կիսահագած, պայմաններըˋ անմխիթար, իսկ այսօր հպարտությամբ կարող ես ասել, որ բոլոր պայմանները ստեղծված են նորմալ զինծառայության կազմակերպման համար: Ես անձամբ շրջել եմ, եղել եմ տարբեր զորամասերում  և տեսել եմˋ ինչպիսի իրավիճակ է այնտեղ: Այդ հարցը, փառք Աստծո, այս իշխանությունը լուծել է:

Իսկ ինչ վերաբերում է բանակում տեղի ունեցող միջադեպերին, ապա պետք է ասեմ, որ բանակը առանձին մուտանտ չէ, բանակը մենք ենք. բանակը հասարակության հայելին է: Մենք ապրում ենք մի իրականության մեջ, որում սերնդի մեջ ատելություն ենք սերմանում դեպի հայրենիքը, բանակը, հայրենիքին ծառայելը: Մենք անընդհատ պետք է պայքարենք բանակում արատավոր երևույթները պակասեցնելու և բացառելու համար, սակայն այդ պայքարը չպետք է ուղղորդվի բանակի նկատմամբ ատելություն և ագրեսիա սերմանելով: Ես տիրապետում եմ նաև վիճակագրությանը. ութ տարի առաջ բանակում երեք անգամ ավելի շատ էին մահացությունները, քան այսօր է: Հիմա դա նվաճո՞ւմ է, կարծում եմˋ այո:  

ՙԵս եմ՚ ֆիլմը գեղարվեստական մեկնաբանությամբ մեր բանակին նվիրված գեղեցիկ ֆիլմ է, որով ես հպարտանում եմ: 

Թող տպավորություն չստեղծվի, թե ես մեր երկրում ամեն ինչ դրական եմ գնահատում և աչք եմ փակում շատ ու շատ բացասական ու անընդունելի երևույթների վրա: Ես մշտապես աչքի եմ ընկել իմ քննադատական ելույթներով, գնահատականներով, սակայն հասկանում եմ նաև, որ մեր 20-ամյա անկախ պետականությունը դեռ ճանապարհ ունի անցնելու և պետք է կենտրոնանալ ձեռքբերումների վրաˋ խթանելով դրանց ավելացմանն ու զարգացմանը:

Ես որպես մշակութաբան եմ ասումˋ ցենզուրա մտցնելու ժամանակն է:

-Ինչպե՞ս կգնահատեք վարվող մշակութային քաղաքականությունը:

-Ընդհանուր առմամբ, բավականին շատ աշխատանքներ են իրականացվում, գումարներ են ներդրվում, այդ ամենը հնարավոր չէ չնկատել ու չգնահատելˋ հյուրախաղեր, աշխարհահռչակ երաժիշտների համերգներ, տոներ, փառատոներ և այլն: Մշակութային աշխուժությունն, անշուշտ, նկատելի է: Դրա կողքին կա նաև  շոուինդուստրիա, որում ինձ համար անընդունելի են առկա  այլասերումները, կան մշակութային արտադրանք տվող ԶԼՄ-ներˋ հեռուստաշուկա, որն ինձ համար բավականին անճաշակ ու փնթի է, եզակի գործեր կարելի է համարել հարիր հայկական հեռուստաեթերին:  

Կարծում եմˋ մշակութային ավելի գլոբալ ռազմավարություն պետք է որդեգրել: Մեր ֆինանսական ռեսուրսները սուղ են, իսկ անելիքներըˋ շատ, այդ պատճառով պետք է առաջնային խնդիրները տարբերակել  երկրորդայիններից: Նույն գումարով կարելի է մեկ փառատոն կազմակերպել կամ ինչ-որ մեկին մրցանակ տալ և այդ նույն գումարով կարելի է մեկ երաժշտական դպրոց կամ թատրոն կառուցել: Արդեն քսանհինգ տարի է, ինչ մենք թատրոն չենք կառուցել: Սրա մեջ ինչ-որ վատ խորհուրդ կա: 

Վաղուց ժամանակն էˋ Ազգային ժողովը փաստի, որ մեզ համար առավել առաջնային է կրթությունը, արվեստը, հոգևոր ոլորտները, քան մյուսները: Մեր վաղվա քաղաքացու ազգային դիմանկարը պետք է կերտել ու պահպանել, որն այսօր կարծես այլասերված է: Չի կարող քսան տարեկան պետականություն կերտող ազգն ապրելˋ առանց դրական հերոսի կերպար ունենալու, որին այսօր փոխարինելու են եկել  քառակուսի վզով կիսագողական կիսադեպուտատները:

Հնարավոր էˋ ես մի քիչ կոնսերվատիվ թվամ, բայց, կարծում եմ, որոշ բաներ պետք է օրենքով արգելել և մաքրել մեր ազգային մշակույթն ու կերպը նույն վճռականությամբ, ինչպես որոշեցին կազինոները դուրս  հանել քաղաքից: Հիմա նույն մոտեցումը պետք է գիշերային ակումբների գործունեության նկատմամբ կիրառել: Ես որպես մշակութաբան եմ ասումˋ ցենզուրա մտցնելու ժամանակն է: Պետք չէ, որ մեր երեխաները  գիշերը ժամը երեքին իրենց տան բակում տեսնեն ու լսեն էրոտիկ աղջիկների և տղամարդկանց հայհոյանքները: Պետք է արգելել նաև էրոտիկ, գրգռող, արյուն, սեքս, ատելություն, մահ, բռնություն քարոզող որևէ կադր ցուցադրել հեռուստաեթերով և այլն: Այսպիսի չափորոշիչներ են կիրառվում շատ երկրներում, օրինակ, ԱՄՆ-ում, Իսրայելում:

Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտում բացվել են նոր կուրսեր, որոնք ղեկավարելու են ՀՀ մշակույթի ականավոր գործիչներ:

-Պարո´ն Մազմանյան, խոսենք  Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի զարգացման հեռանկարների մասին:   Ընդունելության քննություններից կարծես թե գոհ եք:

-Այո´, ես ոգևորված եմ այս տարվա ընդունելության քննություններից: Դրանք անցել են բարձր մակարդակով, դիմորդներն այս տարի ավելի բարձր մակարդակ ու պատրաստվածություն ունեին, քան նախորդ տարի:

Ընդհանուր առմամբ, այս տարի Կինոյի և թատրոնի պետական ինտիտուտ ընդունվել է 122 դիմորդˋ վճարովի հիմունքներով, 66-ըˋ անվճար: Քանի որ շատ տաղանդավոր դիմորդներ կային, ովքեր հնարավորություն չունեին վճարովի հիմունքներով սովորելու, մենք դիմեցինք նախարարին լրացուցիչ անվճար  տեղեր տրամադրելու հարցով, վերջինս չմերժեց մեր խնդրանքը: 

Այս տարի ինստիտուտում բացվել են նոր մասնագիտություններˋ անիմացիայի  ռեժիսուրա,  մուլտնկարչություն,   գովազդի  և  տեսահոլովակի  ռեժիսուրա, պլաստիկ դրամա: Այս տարվանից թատերական ինստիտուտ ենք ներգրավում  հայ մշակութային վաստակաշատ տարբեր գործիչների, նրանցից են`  Վիգեն Չալդրանյանը, Ռաֆայել Քոթանջյանը, Հրանտ Մովսիսյանը, Դավիթ Սահակյանցը, Նաիրա Մուրադյանը, Արա Երնջակյանը: Նրանք իրենց հմտություններն ու գիտելիքները կփոխանցեն երիտասարդ սերնդին: Օրինակ, Հրանտ Մովսիսյանը նրանց կսովորեցնի, այսպես կոչված, կլիպմեյքերություն, և հուսով եմˋ մեր եթերից կպակասեն անճաշակ գովազդային, երաժշտական հոլովակներըˋ ողողված բենթլիներով ու ջակուզիներով:

Մեր բոլոր ուսումնական ծրագրերը, դասավանդման մեթոդները ամբողջովին վերանայվում են: Փոխվել է ռազմավարությունը նաև մարզային մասնաճյուղերի հետ կապված: Մենք ապահովում ենք մայրաքաղաքային կրթություն և հնարավորություն ենք ստեղծում մարզային երիտասարդությանը մայրաքաղաքային կրթություն ստանալ իր փոքր հայրենիքում: Անցյալ տարի Գորիսի մասնաճյուղը բացեցինք Շուշիում, որտեղ ստեղծվեց բազային կուրս Ղարաբաղիˋ վերանորոգման մեջ գտնվող թատրոնի համար: Այս տարի կուրս է հավաքվել Կապանի թատրոնին կից: Ամեն տարի նույն վայրում կուրս չի բացվելու, մարզերով շրջելու ենք, և որտեղ պահանջարկը մեծ լինի, այնտեղ էլ կուրս կբացվի, և մեր դասախոսները կգնան այնտեղ դասավանդելու:

Ինստիտուտում ստեղծվել է էլեկտրոնային գրադարան, ընթերցասրահ, պատկերասրահ, ՙԱրտկլուբ՚  բեմով, պատերին փակցված մեր և աշխարհի մեծերի նկարներով: Վերականգնվել է ուսումնական թատրոնը, որի բեմում ուսանողներն իրենց ավարտական աշխատանքներն են ներկայացնում, ինչպես նաև բեմադրում նոր նախագծեր:

Թարմացվել են նաև իստիտուտի տեխնիկական հնարավորություններըˋ համալրվելով 10-յակ համակարգիչներով, հեռուստացույցերով, կինոտեխնիկայով: Հեռուստատաղավարը, մուլտտաղավարը և ֆոտոտաղավարը համալրվել են նոր լույսերով: Ստեղծվել է նոր հնչունային-մոնտաժային ստուդիա: Ընդհանուր առմամբ, այժմ բուհում իրականացվում են ընթացիկ վերանորոգման աշխատանքներ:

-Ինչպիսի՞ն է ներբուհական կյանքը:

-Ներբուհական կյանքը շատ ակտիվ-ստեղծագործական  էˋ հարուստ բեմադրություններով, մեր ուսանողներիˋ տարբեր փառատոների մասնակցությամբ, որոնցից նրանք վերադառնում են մեծ հաջողություններով: 2012 թ. մարտի 26-ապրիլի 4 ընկած  ժամանակահատվածում  ԵԹԿՊԻ մնջախաղի  4-րդ  կուրսի  ուսանողները  մասնակցեցին  Կիևում   կայանալիք  ՙՈգեշնչում՚  թատերական   դպրոցների  փառատոնին,  որտեղ  արժանացան  բարձր  գնահատականի,  պարարվեստի    բաժնի  ուսանողները ՙԿյանքի  5  տարրերը՚  պարային  ներկայացումով                   Աննա  Կարապետյանի  ղեկավարությամբ  2012  թ. հունիս  ամսին  մասնակցեցին  Նալչիկում  կայանալիք   ՙԵրիտասարդական  գարուն՚   մրցույթին և  արժանացան  ՙԳրանտ պրի՚  մրցանակի: Մեր ուսանողները, դասախոսները  մասնակցում են նաև վերապատրաստման դասընթացների ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում: Միայն այս տարվա ընթացքում 25 մաստեր-կլասներ  են անցկացվել Հայաստանում, որոնցից կեսից շատը անցկացրել են ԱՄՆ-ից, Փարիզից, Մոսկվայից, Կիևից, Լեհաստանից ժամանած մասնագետները:  Մենք պետք է պատրաստենք լավ մասնագետներ և նրանց միջոցով շուկայից դուրս մղենք անորակներին: Դա է մեր որդեգրած պայքարի ուղին:

Արվեստը, արտիստը ներքին և արտաքին բովանդակության խնդիր ունի իր  մեջ: Մարդու մեջ, և հատկապես  արտիստի մեջ, ամեն ինչ պետք է հիանալի լինիˋ և´ հոգին, և´ մտքերը, և´ արտաքինը՚:

-Ինչպիսի՞ թատերական կյանք են խոստանում ապագայում թատերական ինստիտուտի հաջորդ սերունդները:

-Եթե դիմանամ հինգ տարի այստեղ, վստահաբար կարող եմ ասել, որ սերունդը կշահի: Կներեք մեծամտությանս համար, բայց կա այդպիսի հասկացողությունˋ Մազմանյանի ուսանողներ, Մազմանյանի դպրոց, ՙգոյականներ՚: Իմ սերունդներն այսօր բոլորի աչքի առջև են և որակապես տարբերվում են և աչքի են ընկնում իրենց ճաշակովˋ Նազենի Հովհաննիսյան, Արսեն Գրիգորյան, Կարեն Բաբաջանյան, Սամվել Թոփալյան, Գուրգեն Սարգսյան, Նարինե Սուլթանյան, Աշոտ Տեր-Մատթևոսյան, Արա Մանուչարյան, Սարգիս  Չոլոյան,  Սարգիս  Արզումանյան  և  շատ ուրիշներ: Նրանք մշակութային երիտասարդ սենդի մի տեսակ են, որ ինձ համոզում են: Մենք շատ լավ ուսանողներ ունենքˋ բանիմաց, դաստիարակված, կարդացած, ընկալելի որպես արտիստ: Չեխովի ասած. ՙԱրվեստը, արտիստը ներքին և արտաքին բովանդակության խնդիր ունի իր  մեջ: Մարդու մեջ, և հատկապես  արտիստի մեջ, ամեն ինչ պետք է հիանալի լինիˋ և´ հոգին, և´ մտքերը, և´ արտաքինը՚: Այսպես պետք է ստեղծես ազնիվ, պահանջարկված արվեստ: Մենք փորձում ենք դա անել: 

-Ինչպիսի՞ զարգացում է ապրում Հայաստանում թատերական կյանքըˋ թատրոնը, կինոն: 

-Ճգնաժամային, քանի որ աշխարհի գործընթացներին համարժեք  թատերական գործընթացներ Երևանում չեն  ընթանում: Իհարկե, դեպի դահլիճ հանդիսատեսը վերադառնում է, ինչը  շատ ուրախալի է: Այլ հարց է, թե ինչ ենք հրամցնում նրանց, որն է այսօրվա թատրոնըˋ ՙՅոթուկե՞սը՚, թե՞ ՙՅոթքսանհինգը՚, ո՞րն է շոուն, ո՞րն է արվեստը, ո՞րն է կոմերցիոն նախագիծը: Բոլորն էլ գոյություն ունենալու իրավունք ունեն, բայց դրանք այլ մոդելներ են, այլ նպատակով են ստեղծված և պետք է տարանջատվեն: Խոսքը չափի, ճաշակի, հղկվածության, որակի մասին է:

Թող ինձ ներեն իմ մեծամտությունը, բայց ինձ այսօր հետաքրքրում է  միայն իմ և  ընկերներիս ստեղծած թատրոնը, որտեղ մենք ստեղծում ենք այն թատրոնը, որը կարծում ենքˋ լավն է, ձևի և բովանդակության իմաստով հետաքրքիր: Ես հպարտանում եմ մեր բոլոր ներկայացումներով և պատրաստ եմ ստորագրել դրանցից յուրաքանչյուրի տակ: Ցավում եմ, որ լավի մասին մեզանում ավելի քիչ է խոսվում, քան վատի: Մեր ՙՄեղրը կամ յոթ ուղերձ նահանգապետին՚ ներկայացումը, որը Հայաստանում որոշ լրագրողների կողմից անվանվեց այլասերություն, ապազգային երևույթ, պահանջում էին, որ ներկայացումը  խաղացանկից հանվի, ՙՈսկե դիմակ՚ թատերական միջազգային փառատոնին քննադատների կողմից համարվեց շատ   ազգային, արդիական գործ և արժանացավ դրական արձագանքների ռուսական մամուլում:

Ես չեմ ամաչում ՙԳոյ՚-ի ոչ մի բեմադրության համարˋ թե´ իմ բեմադրած, թե´ իմ ընկերների, բոլորն էլ համարում եմ իրենց տեսակի մեջ արվեստի նվաճումներ:

Ինչ վերաբերում է կինոյին, ապա կարծում եմ, որ հայկական կինոն ներքին երկունքի շրջան է ապրում: ՙՈսկե ծիրան՚ կինոփառատոնն ինքնին կատարեց իր պատմական առաքելությունը, ժողովրդին  վերադարձրեց դեպի կինոթատրոն, հայ կինոռեժիսորներին հնարավորություն տվեց ծանոթանալ համաշխարհային կինոարվեստին և շատ բան սովորել:

-ՙԳոյ՚ թատրոնում կա՞ սենդափոխություն:

-Այդ իմաստով ես մասամբ բավարարված եմ, քանի որ ՙԳոյ՚-ում  կա արժանի սերնդափոխություն, ՙգոյական՚ իմ ուսանողները երբեք անգործ չեն մնում, նրանց պահանջը կա, ինչն ինձ համար շատ կարևոր է: Իհարկե, մեր թատրոնը նաև հոգսեր ունիˋ անավարտ շինարարություն, տեխնիկայի պակաս և այլն, բայց դեռ դիմանում ենք:

-Վերադառնալով Ձեր անձինˋ ինչպիսի՞ դաստիարակություն եք ստացել, ի՞նչ արժեքներ են փոխանցել Ձեզ Ձեր ծնողները և ինչպիսի՞ արժեքներ եք տեսնում այսօրվա երիտասարդների մեջ:

-Իհարկե, ես մեծացել եմ մտավորականների ընտանիքում և ծնողներս ինձ փոխանցել են ոչ նյութականացված, հոգևոր բարձր արժեքներ, ինչը չեմ տեսնում այսօրվա ծնողների դաստիարակության մեջ: Այսօր ծնողների կարծիքով սերը դեպի իրենց հարազատ երեխան պետք է անպայման ուղղորդված լինի թանկարժեք հեռախոս, մեքենա, հագուստ գնելով. նրանք երեխայի մեջ նյութապաշտություն են դաստիարակում և կարիերիզմ, այլ  ոչ թե սեր դեպի գիտելիքը, որոնք տարբեր բաներ են: Ինձ հայրս հարկ եղած դեպքում նույնիսկ ծեծել է, որ գիրք կարդամ: Ես էլ ունեի նյութական պահանջներ. բոլոր սերունդների երիտասարդությունն էլ ձգտում է նյութական բավարարվածության, բայց մեր ծնողները թույլ չէին տալիս, որ մեր մեջ դա արմատանա, և նրանք ճիշտ էին: Մենք  նյութապես ապահովված ընտանիք էինք, բայց հայրս ինձ քիչ գումար էր տալիս, որ ես տաքսիով տուն չգամ, այլ անպայման օգտվեմ հասարակական  տրանսպորտից, որ կյանքին նայեմ իրական աչքերով, զգամ աշխատող մարդու քրտինիքի հոտը, տեսնեմ, թե որքան դժվարություններ կան կյանքում:

Մարդկային փոխհարաբերություններում մենք արժեքային կորուստներ ենք ունենում նաև սոցիալական ցանցերում ապրող սերունդ ունենալով, որը  ոչ պակաս աղետ է մեր երիտասարդության համար: Ես իմ տղային արգելում եմ շատ կապվել այդ աշխարհին: Համակարգչին պետք է վերաբերել ընդամենը որպես աշխատանքային գործիք: Այն կտրում է կենդանի շփումից, իսկ դրա միջոցով հաղորդվող էմոցիաներն իրական չեն: Մարդը վիրտուալ կյանքով է ապրումˋ իրական կյանքը վայելելու փոխարեն:   Դա ազգային խնդիր չէ, այլ համամարդկային: 

   Ինձ համար արվեստում ամենակարևորը ներքին ազնվությունն է. ինչ եմ անում, ինչու եմ անում, ինչպես և փակագծերումˋ երբ: Իմ այս դավանանքին ես չեմ դավաճանելˋ ՙԳոյ՚ թատրոնի ստեղծման օրվանից ի վեր:

-Արվեստում Ձեր համար ի՞նչն է ամենակարևորը:

-Ինձ համար արվեստում ամենակարևորը ներքին ազնվությունն է. ինչ եմ անում, ինչու եմ անում, ինչպես և փակագծերումˋ երբ:  Մենք արել ենք այն, ինչ գտել ենքˋ ճիշտ է: Մենք ցածրորակ ու ցածրարժեք գործեր չենք բեմադրել, այլ պատիվ ենք ունեցել տարբեր երկրների քաղաքներում ծածանել հայկական դրոշը:

Իմ ձեռքբերումներից է ՙԳոյ՚ թատրոնը, որը  իմ ձագն է, իմ արյունն է, իմ պատմությունն է, և ոչ միայն իմ, այլ նաև  իմ ընկերների:

-Ո՞րն եք համարում Ձեր ամենամեծ հաջողությունը:

-Անձնական իմ ամենամեծ հաջողությունն եմ համարում ընտանիքս:

Ես, որպես ռեժիսոր, ստեղծագործող անձ, շնորհակալ եմ Աստծուց, որ մեծացել եմ հանճարեղ մեծերի շրջապատում և նրանց կողքին: Ես շատ բան եմ սովորել նրանցից թե´ գիտակցաբար և թե´ ենթագիտակցաբար: Նրանցից ենˋ դուդուկահար Վաչե Հովսեփյանը, գրող Ռաֆայել Արամյանը, նկարիչ Վրույր Գալստյանը, իմ ուսուցիչըˋ ռեժիսոր Մարատ Մարանոսյանը, ռեժիսոր Հրաչյա Ղափլանյանը, դերասան Խորեն Աբրահամյանը, ռեժիսոր Ռուստամ Խանդամովը, մեծ կինոյի ականավոր վարպետ Տոնինիո Գուերան, ռուս դերասան,  ռեժիսոր Վենիամին Սմեխովը և այլք:

Իմ ձեռքբերումներից է ՙԳոյ՚ թատրոնը, որը  իմ ձագն է, իմ արյունն է, իմ պատմությունն է, և ոչ միայն իմ, այլ նաև իմ ընկերների: Այն մեր սերնդիˋ ժամանակի մեջ ծնված անկեղծ ճիչն էր. երբ մենք բեմադրում էինք ՙՎեց պերսոնաժ հեղինակ որոնելիս՚, ասում էինˋ ինչու եք այդպիսի հոռետեսական ներկայացում բեմադրում, որտեղ չի գտնվում չափը ճշմարտության, պատրանքի, ռեալի, կերպարի ու չկերպարի, ասում էիˋ կանխազգացում ունեմ… Երբ բեմադրում էինք ՙՌնգեղջյուրը՚ (այդ ժամանակ հաղթանակած ՀՀՇ-ական շրջանն էր), ասում էինˋ ի՞նչ տոտալիտար ռեժիմի մասին ներկայացում, մենք ազատ ենք, ասում էիˋ կանխազգացում ունեմ… Նույնը  Արթուր Սահակյանի ՙԳոդոյին սպասելիս՚ ներկայացման ժամանակ էր:

Երջանիկ եմ, որ դարակազմիկ, պատասխանատու ամենամեծ նախագծերը ես եմ իրականացրելˋ Հայաստանի մասնակցությունը  ՙԷքսպո-2000՚,  Գերմանիա, Հանովեր, որտեղ մեր ազգային օրը համարվեց 190 ազգերի մեջ լավագույնը, քրիստոնեության 1700-ամյակին  նվիրված  տոնահանդես-ներկայացումը, բանակի տարբեր տարելիցների միջոցառումները և վերջապես իմ պարտքը հայոց բանակի առջևˋ  ՙԵս եմ՚ ֆիլմը: 

Ես իմ ստեղծագործական կյանքի ամեն աստիճանով բարձրանալիս հանդիպել եմ բազում դժվարությունների և ճաշակել եմ մարդկային էության վատ դրսևորումները, սակայն  այդ ամենից օգուտ եմ քաղելˋ ավելի ուժեղանալով և նայելով առաջ: Կարևորը չեմ չարացել և մինչև այսօր էլ այդպես եմ ապրում:  

-Ո՞ր ներկայացումներն են Ձեզ համար առավել սիրելի:

-Ամենաշատը սիրել եմ ՙՎեց պերսոնաժ հեղինակ որոնելիս՚ ներկայացումը, որը Եվրոպայում շատ լավ արձագանք գտավ և ընդգրկվեց համաշխարհային թատրոնի պատմության անտալոգիայում: Դարակազմիկ գործ եմ համարում ՙՄարատ Սադը՚, որովհետև այն նաև մեր ապրած 25 տարվա ապրումների, գիտակցումների, հիասթափությունների ու կարծես թե այն մտքերի ամփոփումն է, որը մարդը մեռնելուց առաջ պետք է ասի: Ներկայացումն այդպես էլ վերջանում է, այնտեղ մնում է միայն լույսը. միայն Աստված գիտի, թե մեզ ինչ է սպասվում, իսկ մենք մեր մեծամտությամբ խախտելով չափը,  միջամտելով Աստծո գործառույթին, տիեզերական գիտակցության ներդաշնակության մեջˋ Բաբելոնյան աշտարակ ենք կառուցում, կարծում ենք, թե Աստծուց կարևոր ենք: Ես մի քիչ տխուր եմ ավարտում իմ ներկայացումը, բայց կանխազգացում ունեմ…

Մի շատ գեղեցիկ բեմադրություն արեցինք` ՙԽելքից պատուհասը՚, որտեղ ներգրավված էր վեց սերունդ, վեց թատրոն մայր բեմում: Հովանավորը  լուսահոգի Անդրանիկ Մարգարյանն էր:  Սակայն, ինչպես ամեն լավ գործ, սա էլ փակեցին, որ մարդ չտեսնի, որովհետև իսկապես շատ սիրուն ներկայացում էր: Խաղում էին սկսած Արմեն Էլբակյանից, Ռուդիկ Ղևոնդյանից, Կարեն Ջահանգիրովից մինչև իմ ուսանողները: Նման լավ բաներ շատ եմ արել ու էլի եմ անելու: 

Անչափ հուզվում եմ գեղեցիկից, բարկանումˋ անտակտությունից ու գռեհկությունից:

-Ի՞նչը կարող է Ձեզ հուզել և ի՞նչըˋ բարկացնել:

-Անչափ հուզվում եմ գեղեցիկից: Առաջ ամաչում էի, մտածում էի պատերազմ տեսած տղամարդուն չի սազվում այդքան հուզական լինելը: Բայց մի օր ինձ Անտանիոնիի կինն ասացˋ դու մի´ նեղվիր քո հուզվելու հատկությունից, դա հիստերիկա չէ, նևրոզ չէ: Պարզվում է Անտանիոնին էլ էր այդպիսին: 

Ամենաշատը բարկանում  եմ նույն բանից, ինչ որ հայրս: Նա չէր տանում անտակտությունը և տգեղը մարդու նկատմամբ: Ես իմ այդ հիվանդությունից չբուժվեցի առայսօր: Առավոտը բացվում է, և դու փողոցի ամեն  անկյունում հանդիպում ես նման երևույթների և հասկանում ես, որ երևի թե մեղավորը դու ես. պետք է այնպիսի  սերունդ կրթես, որ  այդպիսի երևույթների  գոնե հաճախակի չհանդիպես: 

-Կան ճակատագրական կանայք, որոնք մեծ ազդեցություն են ունենում տղամարդու կյանքում, փոխում այն: Ձեր կյանքում եղե՞լ են  ճակատագրական կանայք:

-Լավ իմաստովˋ այո: Իմ այսօրվա կնոջը կարող եմ  ճակատագրական  կին համարել: Ես այն երջանիկներից եմ, ով ապրում է կնոջ հետ, ում սիրում է: Մինչև նրա հետ ծանոթանալը, ես շատ քաոտիկ ու հակասական կյանքով էի ապրում, ղարաբաղյան սինդրոմը մեջս էր: Նա  գրագետ, կիրթ կին է, ով կարողացավ գտնել հոգիս տանող ճանապարհն ու շատ դժվարությունների դիմակայելովˋ ինձ էլ իր հետ տանել դեպի ներդաշնակություն:

Բայց կանայք կան, որ հանճարներ են կործանել իրենց ամբիցիաներով:   Կինը տիեզերական գաղտնիք է իր մեջ թաքցնում, որը մենքˋ տղամարդիկս, անընդհատ փորձում ենք բացահայտել, բայց երբեք չես կարող իմանալ, թե կնոջ մտքով ինչ կանցնի: 

Զգում եմ, որ մեծանում եմ, հույզերիս վրա գերիշխում է խոհափիլիսոփայությունը: Այսուհանդերձ, ես անուղղելի օպտիմիստ եմ:

-Ինչո՞ւ է, կարելի է ասել մշտապես, արվեստի, մշակույթի գործիչների կյանքն ավելի գունեղ, բայց դժվարություններով լի անցնում: Թեկուզ և հենց անձնական կյանքը:

-Արտիստական աշխարհը, գոյը, որպես կյանք, տարբերվում է, իրենք ավելի իսկական են ապրում. նրանց կրքերն ավելի իսկական ու անկեղծ են: Իսկական արտիստը ժամանակից առաջ ընկած խենթուկն է, ով երբեմն հաշվի չի առնում, թե ով ինչ կասի, ում դուր չի գա: Նրանց անձնական կյանքն էլ իրենց նման խենթ ու խելառ է:

Ներքին երկխոսություն հաճա՞խ եք ունենում:

-Ես անընդհատ ներքին երկխոսության մեջ եմ:

-Ի՞նչ ժանրով կբնորոշեք:

-Շատ դաժան ու անկեղծ ժանր է: Իրականությունը, որտեղ ես ապրում եմ տրագիկոմեդիա է: Ընդհանուր  առմամբ, զգում եմ, որ մեծանում եմ, հույզերիս վրա գերիշխում է խոհափիլիսոփայությունը: Այսուհանդերձ, ես անուղղելի օպտիմիստ եմ: Կարծում եմˋ այլ տեսակի արտիստ մարդկությանը պետք չէ… 

Հարցազրույցը Սուսաննա Թամազյանի