«Դե Ֆակտո» 30 (2008թ.)

Հարցազրույց Հայաստանում Իսպանիայի թագավորության պատվո հյուպատոսի` Էդուարդ Խոջոյանի հետ

-Պարո'ն Խոջոյան, պատմեք, խնդրեմ, Ձեր գործունեության մասին:

-1999-2004թ. դեկտեմբերը եղել եմ Հայաստանի Հանրապետության դեսպանը Իսպանիայում և Պորտուգալիայում, նստավայրը` Երևան: Որից հետո մեկուկես տարի աշխատել եմ Խորհրդարանում որպես արտաքին հարաբերությունների վարչության պետ և երկու հաջորդական նախագահների խորհրդական: Ընտրություններից հետո դուրս եմ եկել Խորհրդարանից և 2007-ից հանդիսանում եմ Իսպանիայի պատվո հյուպատոսը Հայաստանում` զբաղվում եմ Իսպանիայի քաղաքացիների շահերի պաշտպանությամբ: Մարտ ամսին լրացավ իմ 70 ամյակը և այդ առթիվ Իսպանիայի դեսպանությունից ինձ տեղեկացրեցին, որ Իսպանիայի թագավորի կողմից ես արժանացել եմ ՙԻզաբել կաթոլիկական թագուհու՚ շքանշանին: Երեք ամիս հետո Մոսկվայում ես այն ստացա Իսպանիայի դեսպանի միջոցով: Մինչ այդ 25 տարի աշխատել եմ Մոսկվայում Սովետական Միության Արտաքին Գործերի նախարարությունում: Եղել եմ երկարատև գոծուղման մեջ Ալժիրում (1965-68թթ.), Բեյրութում (1971-75թթ.) և Փարիզում (1979-82 թթ.): 1988-ին վերադարձել եմ Երևան, զբաղվել եմ բիզնեսով և 1992-ից աշխատել եմ Արտաքին Գործերի նախարարությունում, երկու անգամ եղել եմ Եվրոպայի վարչության պետ: Աշխատել եմ նաև Կանադայում որպես դեսպանության խորհրդական:  

-Ինչպե՞ս որոշեցիք զբաղվել դիվանագիտությամբ և երբևէ երազել էիք դեսպան լինելու մասին:

-Դիվանագիտությամբ որոշեցի զբաղվել ԵՊՀ-ի օտար լեզուների ֆակուլտետն ավարտելուց հետո, երբ ընդամենը 22 տարեկան էի: Իսկ դեսպան աշխատելու մասին երբևէ չեմ երազել, սակայն այդ աշխատանքն ինձ համար շատ հետաքրքիր է:

-Հատկապես ի՞նչնն է հետաքրքիր դեսպանի աշխատանքի մեջ:

-Շփումը, բանակցությունները, դժվար իրավիճակներում ճիշտ կողմնորոշվելը:

-Իսկ ի՞նչը դուր չի գալիս Ձեզ այս աշխատանքի մեջ:

-Չկա ինչ որ բան, որն ինձ դուր չգա այս աշխատանքի մեջ, պարզապես պետք է շատ աշխատել:

-Յուրաքանչյուր երկիր դիվանագիտական ուրո՞ւյն քաղաքականություն է պահանջում: 

-Իհարկե', դիվանագիտության հիմքերը նույնն են բոլոր երկրների դիվանագիտական քաղաքականության մեջ, բայց յուրաքանչյուր երկիր յուրահատուկ մոտեցում է պահանջում այս ասպարեզում:

-Ի՞նչ է պահանջում հայաստանյան դիվանագիտությունը, ինչի անհրաժեշտություն է զգացվում մեր դիվանագիտության մեջ:

-Հայաստանյան դիվանագիտությունը պահանջում է պրոֆեսիոնալիզմ: Մենք չունենք դիվանագիտական դպրոց, որտեղ կարող են պրոֆեսիոնալ դիվանագետներ պատրաստել, վաղուց հասունացել է մեր երկրում այսպիսի դպրոցի հաստատման անհրաժեշտությունը: Այսօր շատ-շատերը զբաղվում են դիվանագիտությամբ, որովհետև տիրապետում են որևէ օտար լեզվի, բայց միայն օտար լեզուների տիրապետելով` դիվանագետներ չեն դառնում. պետք է ուսումնասիրել և հասկանալ դիվանագիտության աշխարհը:

-Որքանո՞վ է դիվանագիտությունը կապված քաղաքագիտության հետ:

-Դիվանագիտությունն ու քաղաքագիտությունը ժողովրդի լեզվով ասած էշն ու պոչն են:

-Մեր երկրում այս երկու ասպարեզներն արդյո՞ք համակարգված և փոխհամաձայնեցված են աշխատում:

-Պետությունն ունի իր ատրիբուտները, և կարևորագույններից մեկը Արտաքին Գործերի նախարարությունն է, որն առաջին հերթին ղեկավարությանը պետք է ապահովի տեղեկատվությամբ, որպեսզի վերջինս կարողանա այս կամ այն հարցում ճիշտ որոշումներ ընդունել: Երբ չկա ճիշտ տեղեկատվություն, պետությունը նմանվում է ծովում գցված մի նավակի, որը շարժվում է այն ուղղությամբ, որով տանում են ալիքները: Դիվանագիտությունն արվեստ է, որը հնարավորություն է տալիս կանխատեսել գործողությունների ընթացքը իրավիճակից շահավետ դուրս գալու համար:

-Պարո'ն Խոջոյան, Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ն պետք է լինի մեր երկրի վարած արտաքին քաղաքականությունը:

-Արտաքին քաղաքականությունը պետք է կազմված լինի նախ գիտուն կադրերով` լեզուների իմացությամբ, մարդկանց հետ շփվելու և տեղեկատվության հետ աշխատելու ունակությամբ, որը շատ կարևոր է, և միայն կարդալ-գրելով դիվանագետներ չեն դառնում:

Տարիներ առաջ դիվանագետների մասին արտահայտվելիս ժողովուրդն ասում էր` դիվանագիտությունն ի՞նչ է, հիմնական զենքը մկրատն է, թերթերից հոդվածներ են կտրում և ուղարկում Կենտրոն: Այսօր արդեն այդպես չէ, երբ դեսպանությունը տեղեկատվություն է ներկայացնում Կենտրոնին, որպեսզի վերջինս դրանք փոխանցի ղեկավարությանը, պարտադիր կերպով պետք է նշված լինի դեսպանության վերաբերմունքն ու առաջարկությունները այդ տեղեկատվության վերաբերյալ: Շատ կարևոր է, որ դիվանագետը լինի գիտակ իր երկրի խնդիրներին և մշտապես պաշտպանի երկրի շահերը: Ես չգիտեմ` մեր երկրում այդպես է, թե` ոչ, բայց աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում այդ գործելաոճն է: Պետք է խիստ վերահսկողություն տարվի աշխատողների աշխատանքների հանդեպ, պետք է տրվեն հանձնարարություններ, հետևեն դրանց կատարմանը և ստանան պատասխաններ: Այսօր չկա այս սկզբունքն ու գործելակարգը:

-Ինչպիսի՞ն պետք է լինի Հայաստանը ողջ աշխարհի առջև:

-Եթե մենք ձգտում ենք մտնել եվրոպական ընտանիք, ապա պետք է նմանվենք եվրոպական այլ երկրներին, բայց դա, իհարկե, չի նշանակում  վերցնել և ընդօրինակել վատը: Ցավոք, վատն ավելի շուտ է ընդօրինակվում, քան` լավը: Պետք է լինենք ավելի դեմոկրատական երկիր, ավելի հանդուրժող, լավն ընկալող, ընդունող և տարածող պետք է լինենք` բացառելով վատի մուտքը մեր բարքերի մեջ: Հեռուստատեսությունն ավելի դաստիարակող պետք է լինի: Երբեմն ես սկսում եմ մտածել, որ հայերեն լեզվին բացարձակապես չեմ տիրապետում, որովհետև այն հայերենը, որը հնչում է եթերով, չափազանց շատ է տարբերվում իր իմացած գրական հայերենից: Իսկ շատ ֆիլմերում պատկերվող հայ կնոջ այլանդակ և փողոցային բառապաշարով կերպարը, պարզապես ամոթալի է մեզ համար. հայ կինը չի կարող այդպիսին լինել և հայ կինն այդպիսին չէ:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերում այն կարծիքին, որ մենք չպետք է խուսափենք աշխարհին թույլ երկրի կարգավիճակով ներկայանալուց, այլ պետք է փորձենք գերտերությունների մոտ օգտագործել այդ հանգամանքն ու օգուտներ շահել:

-Ես կարծում եմ, որ ցանկացած հարաբերության մեջ եթե քեզ թույլ ես ցույց տալիս, ապա թույլ էլ կվերջացնես: Թույլին ոչ ոք չի հարգում: Գերակայության բարդույթն, իհարկե, վտանգավոր է, բայց անհիմն թերակայությունն ավելի վատ է: Մենք աշխարհին պետք է ցույց տանք այն ամենն ինչ լավ է, իսկ մենք հաճախ ցույց ենք տալիս վատը: Լավը մեր երկրում շատ է: Մենք ունեցել ենք հիանալի մտավորականություն, արվեստագետներ. սովետական ժամանակաշրջանը մեր արվեստի, մշակույթի ծաղկման շրջանն էր: Մենք պետք է փորձենք պահպանել մեր ունեցածը:

-Ինչպիսի՞ ապագա է սպասվում Հայաստանին դիվանագիտության ասպարեզում:

-Ես կարծում եմ` դեսպանատների կատարած աշխատանքը չի կարող լիովին բավարարել ղեկավարության պահանջները: Շատ քիչ աշխատողներ են իսկապես լուրջ գործով զբաղվում: Յուրաքանչյուր աշխատող պետք է ունենա իր պարտականություններն ու պատասխանատվություն կրի դրանց իրականացման համար, իսկ մեր դեսպանատներում մի աշխատողը կարող է մի քանի գործով զբաղվել և արդյունքում թերի կատարել բոլոր գործերը: Մեր դեսպանությունները շատ փոքրաթիվ աշխատակազմ ունեն: 

-Ի՞նչն է խոչընդոտում մեր երկրի զարգացմանը:

-Անուշադրության են մատնված կրթությունն ու գիտությունը, այս երկու հանգամանքներն ու կոռուպցիան կործանում են պետությունը: Ամեն քայլափոխի կոռուպցիա է: Ասում են, որ պայքար է սկսվել կոռուպցիայի դեմ, բայց չեմ կարծում, որ այդ պայքարն արդյունավետ է: Ինձ համար անհասկանալի և ամբողջովին անընդունելի է այն հանգամանքը, որ Խոհրդարանում գրեթե բոլորը բիզնեսմեններ են, քանի որ դա արգելված է օրենքով: Ես Հայաստանում երբևէ բիզնես չեմ ունեցել, որովհետև միշտ զբաղեցրել եմ պետական պաշտոններ և երբևէ մտքովս անգամ չի անցել ունենալ որևէ բիզնես. ես գիտեմ, որ դա արգելված է օրենքով: Իսկ այսօր գալիս են Խորհրդարան միայն փող աշխատելու համար` ծախսելով հսկա քանակությամբ գումարներ: Այս հանգամանքը ևս կոռուպցիայի մի դրսևորում է: Հարկային և մաքսային դաշտը ստեղծված է ոչ թե փողեր հավաքելու, այլ ճնշում գործադրելու համար: Կոռուպցիայի կործանարար տեսակ է նաև մոնոպոլիան, որն առկա է մեր երկրում: Բացի այդ` եթերը ողողված է քաղաքագետներով, բայց հետաքրքիր է, թե որտեղ են պատրաստվել այդ բոլոր քաղաքագետները: Եվ մեր երկրի քաղաքականությամբ զբաղվում են այսպիսի ՙմասնագետներ՚, մինչդեռ բանիմաց և իրական քաղաքագետները ստվերում են: Միայն մեր երկրի նման երկրներում է, որ նախագահը ղեկավարման ժամկետի ավարտից հետո ոչնչացվում է որպես քաղաքականությամբ զբաղվող փորձառու անձնավորություն: Բայց պետք է օգտագործել նրանց փորձը, ինչպես կատարվում է աշխարհի այլ զարգացած երկրներում. վերջիններս ղեկավարում են որևէ կառույց, կատարում են միջնորդական առաքելություններ: Իսկ մեր երկրում մի ողջ պոտենցիալի կորուստ է լինում: Եվ ընդհանրապես որևէ պաշտոն զբաղեցրած անձանց պետք չէ մոռացության մատնել, նրանք շատ բան ունեն փոխանցելու: Լավ քաղաքագետներ շատ կան, բայց նրանց խորհուրդները հաշվի չեն առնվում  և նրանց կարողությունները չեն օգտագործվում, որովհետև նրանք կարող են լինել ընդդիմադիր  քաղաքական դաշտում:

-Հայ քաղաքացին պայքարո՞ղ է:

-Հայ քաղաքացու պայքարող ոգին կոտրվեց դեռևս սովետական շրջանում: Եվ այսօր չկա ազատության այն չափը, որը թույլ կտա հայ քաղաքացու պայքարող ոգուն գլուխ բարձրացնել: Բայց մեր ազգը վախկոտ չէ` պատերազմը դրան վկա:

Հարցազրույցը` Հասմիկ Մարտիրոսյանի