«Դե Ֆակտո» 37 (2009թ.)

Հարցազրույց Սամվել Բաբայանի հետ

-Ձեր կյանքի ո՞ր ժամանակահատվածն եք համարում առանձնահատուկ և առավել հետաքրքիր։

-Ինձ համար ողջ կյանքս առանձնահատուկ է, ես չեմ կարող որևէ ժամանակահատված առանձնացնել կամ առավելապես կարևորել։ Մի բան կարող եմ հաստատ ասել՝ որ ապրածս կյանքի մի զգալի մասը եղել է լարված՝ ուղեկցված անքուն գիշերներով, իսկ ամենաուրախ պահերը, բնականաբար, եղել են այն ժամանակները, երբ մենք հաղթանականեր էինք ունենում ռազմի դաշտում։ Դրանից մեծ ուրախություն երևի թե չի կարող լինել։ Բնականաբար, ունեցել եմ նաև զուտ ընտանեկան երջանկություն։ 

-Հատկապես Ձեր ո՞ր արարքն եք մեծագույն հպարտությամբ հիշում։

-Անկեղծորեն կխոստովանեմ, որ ես շատ արարքներ եմ հպարտությամբ հիշում, քանի որ նաև դրանց արդյունքում ենք մենք հաղթանակել։

-Ձեզ հաջողվո՞ւմ է ապրել այնպես, ինչպես Դուք ծրագրավորում կամ ցանկանում եք։

-Իմ ողջ կյանքն է անցել այնպես, ինչպես ես ծրագրավորել եմ կամ ցանկացել։ Ես փորձում եմ միշտ լինել անկախ և ինքնուրույն, երբեք չեմ փորձել միջամտել ուրիշների գործերին և թույլ չեմ տվել այլոց միջամտել իմ գործերին։

-Դժվար չէ՞ այդպես ապրելը։ Շա՞տ խոչընդոտներ են հանդիպում։ 

-Բոլորը գիտեն, որ իմ կյանքում բազմաթիվ դժվարություններ և արգելքներ են եղել, բայց դա շատ ցավագին չեմ ընդունում, որովհետև դժվարությունները մարդկանց համար են, և անհնար է դրանցից խուսափելը։ Ցանկացած հաջողության հասնելու համար պետք է պայքարել և դժվարությունները  հաղթահարել։

-Պատահե՞լ է, որ զղջաք Ձեր արարքների կամ դիրքորոշումների համար։

-Զղջման պահեր ես երբևէ չեմ ունեցել, նույնիսկ իմ կյանքի ամենածանր պահերին։

-Ո՞րն եք համարում Ձեր դերը հայ հասարակության մեջ, և ի՞նչն եք համարում Ձեր գլխավոր անելիքը։

-Ինչ վերաբերում է իմ դերակատարությանը, կարծում եմ, համոզված եք, որ միշտ պատրաստ եմ իմ ազգի ծանր պահերին օգտակար լինել, հատկապես՝ ծանր իրադրության ժամանակ։ Այսօր շատ եմ կարևորում մեր երկրի տնտեսության զարգացման խնդիրը և փորձում եմ իմ հնարավորությունների չափով նպաստել այդ խնդիրների հաղթահարմանը։

Իսկ ներքաղաքական կյանքում կարևորում եմ քաղաքական դաշտի կայացման, կուսակցությունների խոշորացման գործընթացը։ Մեր քաղաքական դաշտի շատ գործիչներ պետք է կարողանան մի կողմ թողնել անձնական հավակնությունները և կուսակցությունները տանել խոշորացման ճանապարհով։ Այլ ելք չկա, եթե իհարկե չենք ցանկանում, որ ամեն անգամ ընտրությունները վերածվեն անձնական պարտությունների կամ հաջողությունների, ինչն էլ ստեղծում է թշնամական մթնոլորտ։

-Չե՞ք կարծում, որ մեր ոգին ներկայումս կաղում է և հնարավոր պատերազմի ժամանակ այն կարող է բացասաբար անդրադառնալ։

- Իհարկե, Աստված չանի, որ պատերազմ լինի, բայց դե վախենալ էլ չի կարելի։ Հենց վախենանք, ավելի շուտ կսկսվի պատերազմը։ Ընդհանրապես ազգի ռազմական ոգին կոփվում է պատերազմի դաշտում։ Շատ բան կախված է հրամանատարության գործողություններից։ Նրանք պետք է կարողանան համախմբել ու ճիշտ առաջադրանքներ տալ։ Զինվորի ոգին կարելի է մեկ օրում բարձրացնել և մեկ օրում էլ կոտրել, որովհետև հրամանատարի սխալ որոշումը կարող է անհաջողության և անիմաստ կորուստների պատճառ դառնալ, իսկ դա անվստահություն է ներշնչում և հուսալքում զորքը։

-Ի՞նչ եք կարծում, պարո՛ն Բաբայան, հայրենասիրության պակաս չի՞ զգացվում։

- Հայրենասիրության պակասը զգացվում է ամենուր՝ սկսած քաղաքականությունից վերջացրած տնտեսական ոլորտով։ Կարելի է, իհարկե, բազմաթիվ պատճառներ բերել, բայց ամենահիմնականը, կարծում եմ, մեր կիսաքանդ կրթական համակարգն է։ Հայրենասիրությունը պետք է սերմանվի դեռ մանկապարտեզից ու դպրոցից, բայց երբ դպրոցը ավարտում է շրջանավարտը՝ անտեղյակ մնալով սեփական պատմությանը, նրա հերոսական էջերին, անտեղյակ լինելով իր ազգի հարուստ մշակույթին, էլ ինչ հայրենասիրություն կարող ենք ակնկալել։ Մանկապարտեզներում փոքրիկներին մարզանքի են հանում օտար երաժշտության ներքո։ Միացնում ես հեռուստաալիքները և օտար մշակույթների տոտալ քարոզ ես լսում ու երբ վերջապես գտնում ես քո պատմությանը վերաբերող մի որևէ հաղորդում, պարզվում է, որ այն ոտից գլուխ կեղծել են՝ ծառայեցնելու համար իրենց անձնական շահերին։ Մինչդեռ սեփական պատմությունը շիտակ ներկայացնելը հենց կլինի իսկական հայրենասիրության դրսևորում։ 

-Ձեր վերաբերմունքն ու կարծիքը ներկայիս հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին ինչպիսի՞ն է։

-Հայ-թուրքական հարաբերությունների ջերմացում ես չեմ նկատում, կարող են հանդիպումներ, քննարկումներ լինել, բայց հայ-թուրքական սահմանի բացման համար լուրջ հիմքեր ես չեմ տեսնում այն պարզ պատճառով, որ այսօր Ադրբեջանի ազդեցությունը Թուրքիայի վրա ավելի մեծ է, քան՝ Թուրքիայի ազդեցությունն Ադրբեջանի վրա։ Ինձ համար անհասկանալի է՝ եթե երկաթուղին մտնի Հայաստան, դեպի ուր պետք է շարունակվի։ Երկաթուղին չի կարող անցնել Ադրբեջանի տարածքով, որովհետև նրանք համաձայն չեն, Վրաստանը նունպես առանձնապես հետաքրքրված չէ սահմանի բացման գաղափարով։ Ադրբեջանը, իր բյուջեից 600 մլն դոլար է ներդրել, որպեսզի երկու տարում Կարս-Ախալքալակ երկաթուղի կառուցվի, որը կկապի թուրքալեզու ժողովուրդներին, և այսօր Թուրքիան չի կարող այդ շուկան կորցնել՝ հանուն 3 մլն բնակչություն ունեցող Հայաստանի. դա պարզապես անտրամաբանական է։ Ես շատ կցանկանայի, որ հայ-թուրքական սահմանը բացվեր, բայց դա անիրատեսական եմ համարում։ Միևնույն ժամանակ ես առիթ եմ ունեցել բազմիցս նշելու, որ սահմանի բացումը մեզ համար գերխնդիր չպետք է լինի և պետք չէ փորձել ամեն գնով բացել այդ սահմանը։ Մենք չենք եղել այդ սահմանի փակողը, որպեսզի մտածենք այն բացելու մասին։ Այսօր թուրքական արտադրության ապրանքները Վրաստանի տարածքով անարգել գալիս են Հայաստան, հակառակ ճանապարհը ևս բաց է, բայց այդ ինչ ենք մենք արտադրում, որ արտահանենք. ուրեմն խնդիրը սահմանի բաց կամ փակ լինելու մեջ չէ։ Հետևաբար մեր գլխավոր նպատակը տնտեսության հզորացումը պետք է լինի, և բոլոր այն մարդիկ, ովքեր կարող են ինչ-որ կերպ զարգացնել մեր տնտեսությունը և հզորացնել մեր պետությունը, չպետք է ջանքեր խնայեն։ Եթե մեզ հաջողվի զգալիորեն զարգացնել մեր տնտեսությունը, մնացած բոլոր խնդիրներն արդեն ինքնըստինքյան կհարթվեն։ Այսօր ես ո՛չ իշխանության մեջ, ո՛չ ընդդիմության մեջ չեմ նկատում հանուն այս գերխնդրի միախմբվելու և գործելու միտումը։ Սխալ եմ համարում այն տեսակետը, թե իբր փակ սահմանների պարագայում Հայաստանը չի կարող զարգանալ։ Նման տեսակետներ հնչեցնողները, գիտակցված թե ոչ, ջուր են լցնում մեր թշնամիների ջրաղացին և ջարդում ազգի դիմադրողական ոգին։ Իրենց անկարողությունը արտաքին գործոններով պայմանավորելը շատ հեշտ է։ Քաղաքական ուժերը կամ Ռուսաստանի շահերն են քարոզում, կամ՝ արևմուտքի։ Կարծում եմ, որ մենք կարող ենք մեր տարածաշրջանում ինքնուրույն հանդես գալ և զարգանալ։ Պետք է ունենալ սկզբունքներ, նպատակներ և հետևողական լինել դրանք իրականացնելու գործում։

-Ըստ Ձեզ` ի՞նչ պետք է անի իշխանությունը իրավիճակը շտկելու համար։

-Կարծում եմ, անելիքները շատ - շատ են, բայց կցանկանայի առանձնացնել ամենաէականը։ Իշխանությունը պետք է աջակցություն ցուցաբերի գործարարությանը և վարի այնպիսի տնտեսական քաղաքականություն, որը վստահություն կներշնչի գործարար աշխարհում պետության հանդեպ։ Այսօր, իմ կարծիքով, ոչ թե տնտեսական ճգնաժամի մեջ է հայտնվել մեր երկիրը, այլ՝ անվստահության ճգնաժամի։ Մինչդեռ, ցավոք, կառավարության քայլերը միմիայն խորացնում են անվստահությունը։ Պետությունը նախ պետք է մտածի իր ժողովրդի վստահությունը շահելու, ազատ տնտեսական մրցակցային դաշտ ապահովելու մասին, ստեղծի բոլոր պայմանները, որպեսզի մարդիկ կարողանան իրենց ներուժն օգտագործել և ներդնել հանուն երկրի զարգացման։ Հայ գործարարներն արտերկրում բարգավաճում են, քանի որ այնտեղ սահմանափակումներ գրեթե չկան և մեծ հնարավորություններ են տրվում գործարարներին, իսկ մեր երկրում այնպիսի օրենքներ են ընդունվում, որոնց նպատակը ոչ թե գործարարությունը խթանելն է, այլ բյուջեի եկամուտների հավաքագրում իրականացնելը։

- Քաղաքականության մեջ ակտիվանալու ցանկություն չկա։

- Քաղաքականությունը ունի բազմաթիվ դեմքեր. և՛ պատերազմը, և՛ բանակաշինությունը, և կուսակցաշինությունը և այլ ոլորտները։ Այսօր ես կկարևորեի տնտեսական կյանքի աշխուժացումը։ Դա եմ համարում մեր պետության առջև ծառացած գլխավոր խնդիրը։ Ի վերջո, կարծում եմ բոլորին է հայտնի, որ տնտեսության մեջ հաջողություններ ունեցողներն են հաճախ թելադրում քաղաքական դաշտի կանոնները։ Այդպես է ողջ աշխարհում, այդպես է և մեզ մոտ։

 Հասմիկ Մարտիրոսյան