2013-03-05 12:26
«Դե Ֆակտո» 50 (2010թ.)
Թուրքագետ, ԵՊՀ արևելագիտական ֆակուլտետի փոխդեկան` Ռուբեն Մելքոնյան:
-Այսօր բոլորը խոսում են իսրայելա-թուրքական կոնֆլիկտի մասին, որը ցնցեց ամբողջ աշխարհը: Իրականում ի՞նչ է լինելու այս կոնֆլիկտի վերջը և սա ո՞ր կողմին է ավելի ձեռնտու` Թուրքիային, թե՞ Իսրայելին: Նաև կա տեսակետ, ըստ որի թուրքերը այս կոնֆլիկտով ինչ որ դիվիդենտներ են շահում մուսուլմանական երկրներում: Որքանո՞վ է սա համապատասխանում իրականությանը և խմդրեմ Ձեր գնահատականը այս կոնֆլիկտին:
-Պետք է նշել, որ Թուրք-Իսրայելական կոնֆլիկտը պետք է դիտարկել բազմակողմանի: Անշուշտ այստեղ մեծ դեր ունի Իրանի միջուկային ծրագիրը և այդ ծրագրին թուրքիայի միջնորդությունը և սա կարելի է համարել նաև Իսրայելի որոշակի յուրահատուկ պատասխան Թուրքիայի այդ քայլերին: Գաղտնիք չէ, որ այսօր Թուրքիայում իշխող կուսակցությունը ունի հստակ իսլամամետ կողմնորոշում և իր առջև խնդիր է դրել իսլամական աշխարհում առաջամարտիկի դեր ստանձնել և դառնալ նաև իսլամական աշխարհի դրոշակակիրը, պաշտպանը և այլն: Եվ կարելի է ասել, որ Թուրքիայի այս քայլերը հստակ այդ նպատակը ունեին և վերջին օրերի իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ եթե իրոք Թուրքիայի առջև այդ խնդիրը դրված էր, ապա նա որոշակի հաջողության հասել է: Այսօր, եթե նայում ենք մուսուլմանական մի շարք երկրներում տեղի ունեցող գործընթացներին, բողոքի ակցիաներին, հայտարարություններին և այլն, ապա տեսնում ենք, որ Էրդողանը այս պահին ընկալվում է, որպես մուսուլմանական աշխարհի լիդեր:
-Որքանով է դա անկեղծ Թուրքիայի կողմից:
-Ես չեմ կարծում, որ շատ անկեղծ է, սակայն դիտարկելով նաև այն, որ իշխող կուսակցությունը ունի նման իսլամամետ ուժի համարում, ապա նա պարտավոր է նաև երբեմն որոշակի քայլեր անել, որպեսզի և՛ իր երկրի ներսում ավելի կրոնամոլ հատվածին և՛ ընդհանրապես մուսուլմանական աշխարհին համոզի իր առաջամարտիկի և իր իսկական իսլամ դավանելու հանգամանքը: Սակայն ուզում եմ մեկ այլ հանգամանքի վրա Ձեր ուշադրությունը գրավել. այսօր Թուրքիայում տարածված են մի շարք գաղափարախոսություններ և այդ գաղափարախոսությունների նորացված տարբերակները, օրինակ` նեոօսմանիզմ, նեոպանթուրքիզմ, նեոքեմալիզմ և իշխող կուսակցություն է մասնավորապես արտաքին գործերի նախար Ահմեդ Դավիթ Օղլուն, ով այսօր հանդիսանում է նեոօսմանիզմի առաջամարտիկներից մեկը:
-Ի՞նչ է դա նշանակում:
-Դա նշանակում է հին օսմանիզմի գաղափարախոսության նորօրյա մեկնաբանություն: Գաղտնիք չէ, որ օսմանյան կայսրությունը եղել է տարածաշրջանի աշխարհիկ, քաղաքական, հոգևոր, տնտեսական լիդերներից մեկը և այսօր նեոօսմանիզմը հռչակել է, որ Թուրքիան պետք է պատասխանատվություն ստանձնի տարածաշրջանի տնտեսական, քաղաքական և այլ ոլորտների համար:
-Բայց Թուրքիան իրականո՞ւմ այդքան հզոր է:
-Չեմ կարծում, որ Թուրքիան այս պահին այդքան հզոր է, սակայն հավակնություններ ունի և այդ քայլերը տանում են դրան:
-Բոլորս հասկանում ենք, որ ԱՄՆ-ն ունի իր հետաքրքրությունները և՛ Իսրայելի հզորացման և՛ Թուրքիայի հզորացման գործում: Բայց այս դեպքում կարծեք, թե մի տեսակ կրավորական վերաբերմունք է դրսևորում, չի փորձում իր երկու դաշնակից երկրներին հաշտեցնել կամ օգնել, որ կոնֆլիկտը մեղմեն: Միացյալ Նահանգների անտարբերությունը կամ ձևական վրդովմունքը ինչո՞վ եք բացատրում:
-Ես դա բացատրում եմ այն հանգամանքով, որ և՛ Իսրայելը և՛ Թուրքիան հանդիսանում են ԱՄՆ-ի կարևոր դաշնակիցներից մեկը և պաշտպանելով այդ երկու կողմերից որևիցե մեկին նա մյուս կողմին կվանի իրենից: Սակայն այսօր Թուրքիայում կարծում են, որ ԱՄՆ-ը, թեկուզև չեզոք պահվածքով ավելի շատ հակված է դեպի Իսրայելը: Ես հստակ չեմ կարող բացատրել Ամերիկայի այդ տեսակ պահվածքը, սակայն այստեղ մենք պետք է ենթատեքստում դիտարկենք ` Իրանի հանգամանքը և Իրանի միջուկային ծրագրի հանգամանքը, քանի որ Իսրայելաամերիկյան դաշինքը նաև ինչ- որ չափով ուղղված է Իրանին և վերջինիս միջուկային նկրտումներին: -
-Վերջին շրջանում կարծեք, թե գնալով ջերմանում են Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերությունները: Վերջերս նախագահ Մեդվեդևը գտնվում էր Անկարայում, որից հետո Պուտինը նույնպես մեկնեց այնտեղ: Որքա՞ն դեռ կարող են ջերմանալ կամ ավելի գործընկերային դառնալ այդ հարաբերությունները:
-Անշուշտ գերտերությունները տարածաշրջանում ունեն իրենց շահերը և նպատակ ունեն էլ ավելի ուժեղացնել իրենց ներկայոււթյունն ու ազդեցությունը: Վերոհիշյալ հարաբերությունների ջերմացումը, շահերի համընկնումը ես ավելի շատ կկապեմ տնտեսական, առևտրի ոլորտի հետ: Սակայն զուտ քաղաքական և կարելի է ասել աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից նրանց շահերը, եթե նույնիսկ համընկնեն էլ , ապա դա երկար տևել չի կարող: -Որքա՞ն խորը կարող են գնալ Թուրքիայի և Իսրայելի հակասությունները և ընդհանրապես այն տեսակետները, որ հնարավոր են նաև ռազմական բախումներ, որքանո՞վ կարող են հիմնավորվել: -Ես կարծում եմ, որ ռազմական լուծման չի հասնի, սակայն կոնֆլիկտը բավականին մեծ է և ինչպես նկատում ենք աճելու միտում ունի: Եվ կարծում եմ, որ Թուրքիայի նախագահի հայտարարությունը, որտեղ նա նշել է, որ Թուրքիայի և Իսրայելի հարաբերությունները այլևս նախկինի պես չեն լինի` լիովին ճշմարիտ է: -Դո՛ւք, որպես արևելագետ ինչպիսի՞ն եք տեսնում Իսրայելի գործոնը տարածաշրջանում: Կարծում եմ մի օր արաբական աշխարհը կարող է համախմբվել և փորձել ինչ որ խնդիրներ լուծել:
- Ես կարծում եմ, որ արաբական աշխարհի ձգտումներից մեկն է համախմբվելը և Իսրայելի դեմ որոշակի արգելք դնելն է, սակայն ինչպես ցույց է տալիս պատմությունը այդ համախմբումը տասնամյակներ է արդեն ինչ տեղի չի ունենում և Իսրայելը կարողանում է իր բոլոր լծակները օգտագործելով այդ ամբողջ արաբական աշխարհի դեմ իր կայուն լծակը պահպանել:
-Պարո՛ն Մելքոնյան, Էրդողանը հայտարարություններ է անում, որ պետք չէ կոտորել Գազայի բնակչությանը, բայց աշխարհը նրան չի հարցնում, արդյո՞ք նա` մեկուկես մլն հայ կոտորած երկրի նախագահը, ունի բարոյական իրավունք նման հայտարարություն անելու: Ինչո՞ւ է աշխարհը լռում:
-Աշխարհն ընդհանրապես շատ հարցերում է լռում:Աշխարհը շատ ուրիշ հարցերում ևս կարող էր Էրդողանին լուրջ հարցադրումներ անել: Պետք է ասել, որ Էրդողանի հայտարարությունները երբեմն տրամաբանությունից դուրս են լինում և ոչ միշտ են արժանի լինում որևէ վերլուծության:
-Կարծեք, թե նախագահ Սերժ Սարգսյանի ջանքերը տարածաշրջանում նորալ, գործընկերային մթնոլորտ ստեղծելու հարցում այսօր իրականությանն այնքան էլ մոտ չեն: Փորձեք գնահատականներ տալ հայ-թուրքական հարաբերություններին: Մեր բանակցային պրոցեսները առաջխաղացում կունենա՞ն, թե՞ սա այն կետն է, որտեղից այն կողմ մենք այլևս քայլ անելու տեղ չունենք:
-Իմ կարծիքով Հայաստանը ամեն ինչ արել է և ցույց է տվել, որ ինքը պատասխանատու երկիր է, պատասխանատու գործընկեր է և իր ստանձնած բոլոր պարտականությունները պատրաստ է կատարել , սակայն այս ամբողջ գործընթացի և փակուղու` որը ստեղծվել է այսօր, միակ պատասխանատուն Թուրքիան է: Իսկ ինչ վերաբերում է կանխատեսումներին, ապա առաջիկա մեկ տարվա ընթացքում ես չեմ կարծում, որ լուրջ առաջընթաց կարող է արձանագրվել հայ-թուրքական հարաբերություններում, քանի որ Թուրքիայում գալիք տարվա սկզբին տեղի է ունենալու խորհրդարանական ընտրություններ և շատ անորոշ է, թե ինչպիսի քաղաքական համակարգ կձևավորվի այնտեղ դրանից հետո:
-Մեզանում ժամանակի ընթացքում ձևավորվել է մի սերունդ, որը ավելի հանդուրժող է դարձել Թուրքիայի և թուրք հասարակության նկատմամբ: Սա դրակա՞ն տենդենց է, թե՞ ոչ:
-Ես կարծում եմ, որ տոլերանդությունը պետք է ըստ միջավայրի: Մենք ապրում ենք այնպիսի մի տարածաշրջանում, որ կարծում եմ ազգային գաղափարախոսության կրող լինելը ավելի քան պետքական է մեզ: Ցավոք այսօր մեր սերունդը այդքան էլ գաղափարականացված չէ և այս պահին չափից ավելի տոլերանդությունը կարող է և վնասել մեր ազգային պետական շահերը և հետագայում, երբ Ձեր ասած սերունդը կգա իշխանության և կզբաղեցնի պատասխանատու պաշտոններ հնարավոր է, որ այդքան էլ հավատարիմ չի լինի իր պետական շահերին:
-Ուսումնասիրելով թուրքերին և նրանց պետությունը հասկանում ենք, որ մեր մենթալիտետը, պատկերացումները լիովին տարբեր են: Արդյո՞ք մենք մի օր կկարողանանք հարևանություն անել նրանց հետ:
-Մենք ստիպված ենք լինելու հարևանություն անել , սակայն, չեմ կարծում, որ դա կլինի նորմալ հարևանություն: Չեմ ուզում ծայրահեղ երևալ, սակայն փաստերը, պատմությունը և այդ ժողովրդի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մենք չենք կարող ինչպես հարկն է հարևանություն անել:
-Շատերը իրենց հանգիստը կազմակերպում են Անթալիայում: Եթե հայ ընտանիքը կոնֆլիկտ կամ խնդիր ունենա օրենքի հետ, արդյո՞ք նա ապահովված է և ո՞ւմ պետք է դիմի այդ դեպքում:
-Ոչ, բացարձակ ապահովված չէ: Հայաստանի և Թուրքիայի մեջ չկա որևիցե հարաբերություն, հետևաբար չկա նաև որևիցե մի կառույց, որտեղ քաղաքացին կարող է դիմել, մասնավորապես Անթալիայում դա ավելի դժվար է: Եթե Ստամբուլում կա պատրիարքություն, որը միգուցե և օգնի նման դեպքերում ապա Անթալիայում որևիցե նման հաստատություն չկա: Հայաստանի հանրապետության քաղաքացին Թուրքիայում իրավական առումով լիովին անպաշտպան է: Եվ ես կարծում եմ, որ այն կազմակերպությունները, որոնք առաջարկում են ուղղեգրերի փաթեթներ պարտավոր են զգուշացել, որ հանգստացողները այնտեղ ապահովված չեն լինելու և կոնֆլիկտի դեպքում չի լինելու մի դուռ, որը նրանք կկարողանան թակել օգնության ակնկալիքով:
-Այդ դեպքում ինչպես կբացատրեք այն, որ հայերը գիտակցելով, որ Թուրքիայում իրենք ապահովված չեն, ամեն դեպքում իրենց երեխաների, ընտանիքների հետ գնում են այնտեղ հանգստանալու:
-Ես դա կբացատրեմ առաջին հերթին մեր տուրիզմի ոչ մրցունակ լինելու հանգամանքով, իսկ երկրորդը նրանով, որ Թուրքիան առաջարկում է էժան ծառայություններ: -Թուրքիան ամեն տարի ռազմական օգնություն է ցուցաբերում Արբեջանին: Մենք փաստորեն մեր գումարները ծախսում ենք Թուրքիայում հանգստի համար, այնուհետև այդ գումարներն անուղղակիորեն զինում են մեր թշնամու բանակը: Որքա՞ն գումար է ամեն տարի Թուրքիան տրամադրում Ադրբեջանին:
-Ես մանրամասնորեն չգիտեմ, բայց կարծում եմ, որ այդ գումարը կազմում է հարյուր մլն-ից ավել:
-Կա՞ն երկրներ, որոնք առաջիկայում կճանաչեն հայոց ցեղասպանությունը:
-Այս պահին երկրներ, որոնք շատ շուտով կճանաչեն հայոց ցեղասպանությունը կարծում եմ չկան:
-Իսկ Դուք ինքներդ որտե՞ղ եք նախատեսում կազմակերպել Ձեր հանգիստը:
-Հայաստանում:
Վերադառնալ
