«Դե Ֆակտո» N 04/150 (07-08/2019թ.)

Այս տարին առանձնահատուկ է «Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր» բարեգործական հիմնադրամի համար, հիմնադրամը նշում է իր ստեղծման 20-ամյակը:
Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստրը հիմնադրվել է 1999 թվականին և գրանցվել է որպես շահույթ չհետապնդող բարեգործական կազմակերպություն: Հիմնադրամի առաքելությունն է օգնել աշխարհասփյուռ հայորդիներին հաղթահարելու արյան մի շարք մահացու հիվանդությունները, որոնք հաճախ բուժվում են ոսկրածուծի /ցողունային բջիջների/ փոխպատվաստմամբ:
Երկու տասնամյակի ընթացքում ռեեստրում կամավոր անդամագրվել է ավելի, քան 30.000 ոսկրածուծի դոնոր, ռեեստր դիմած 4698 հիվանդի հետ նախնական համընկնող 4637 պոտենցիալ դոնոր է հայտնաբերվել, որոնցից 33-ն արդեն նվիրաբերել են իրենց ցողունային բջիջները:

«Դե Ֆակտո» ամսագրի զրուցակիցն է «Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր» հիմնադրամի խորհրդի նախագահ Ֆրիդա Ջորդանը:

-Բժիշկ Զորդան, Դուք մասնագիտությամբ բիոքիմիկոս եք, մի փոքր կպատմե՞ք Ձեր անցած ուղու մասին:

-Ես ծնվել եմ Իրանում, մասնագիտական կրթությունս ստացել եմ Լոնդոնի հեղինակավոր “Kings College” համալսարանում, այնուհետև ստացել կենսաքիմիայի դոկտորի կոչում: Երկար տարիներ ղեկավարել եմ Լոնդոնի Anthony Nolan Research Center at the Royal Free Hospital-ի լաբորատոր հետազոտությունների կենտրոնը: Հետագայում նաև նշանակվել եմ համատնօրեն Լոս Անջելեսի Cedars-Sinai բժշկական կենտրոնի HLA և IMMUNOGENETICS լաբորատորիայում:
Այժմ Լոս Անջելեսում ղեկավարում եմ Foundation Laboratory
ԴՆԹ-ի մոլեկուլյար տիպավորման բաժինը: Ունեմ Ամերիկյան Հյուսվածքային Համատեղելիության և Իմունոգենետիկայի խորհրդի հավատարմագիր, հանդիսանում եմ Եվրոպական Իմունոգենետիկայի Ֆեդերացիայի (EFI) լաբորատորիաները հավաստագրող տեսուչ Հայաստանի կողմից:

Ես բոլորին կոչ եմ անում ներգրավվել մարդասիրական այս գործին եւ իրենց 
փոքրիկ զոհաբերությամբ փրկել հայ մարդկանց կյանքեր:

-Հետաքրքիր է, ինչո՞ւ որոշեցիք Հայաստանում բացել «Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր» հիմնադրամը, ո՞րն էր շարժառիթը:

-Հայաստանում հիմնադրամի անհրաժեշտությունը կայանում էր նրանում, որ հայերն ունեն յուրահատուկ ժառանգական կառուցվածք, ուստի հայ հիվանդների համար պրակտիկորեն հնարավոր չէ աշխարհում ներկայումս գործող ռեեստրներում գտնել համապատասխան դոնորներ: Ժառանգական անհամապատասխանությունների պատճառով այն հայ հիվանդները, որոնց բուժման համար ցուցված է միայն ոսկրածուծի փոխպատվաստումը, մահանում են համապատասխան դոնոր չգտնվելու պատճառով: Հետևաբար, խիստ անհրաժեշտ էր, և կարևոր, ամբողջ աշխարհով սփռված հայերի համար դոնորների ռեեստր ստեղծելը և լեյկեմիայով և արյան այլ հիվանդություններով տառապող հայ հիվանդների կյանքեր փրկելը, և հենց դա եղավ պատճառը, որ մենք բժիշկ Ավագյանի հետ որոշեցինք հիմնադրել «Ոսկրածուծի դոնորների հայկական հիմնադրամը»: Այսօր մենք օգնում ենք հայ հիվանդներին աշխարհի որ ծայրամասում էլ որ նրանք գտնվեն: Նշեմ նաև, որ ՈԴՀՌ առաջինն է Հայաստանում ներդրել աշխարհում ընդունված աուտո-փոխպատվաստման մեթոդը, ինչը բարձրացնում է արյան քաղցկեղով հիվանդների բուժման արդյունավետությունը: Ռեեստրի լաբորատորիայում կատարվում է իմունոֆենոտիպավորում, որն արյան չարորակ հիվանդությունների ախտորոշման հիմնական մեթոդներից է: Մենք նաև իրականացնում ենք մի ծրագիր` պորտալարային արյունից և պորտալարից ցողունային բջիջների անջատում և սառեցում, որը նույնպես նորարարական և կարևոր իրողություն է Հայաստանում:

-Ո՞րն է կայանում հիմնադրամի առաքելությունը Հայաստանում:

-Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստրի նպատակն է հայ և օտարերկրացի հիվանդների համար ոսկրածուծի համապատասխան դոնորներ գտնելը և փոխպատվաստման առավել արդյունավետություն ապահովելը լեյկեմիայով ու արյան այլ հիվանդություններով տառապող հիվանդների համար:
ՈԴՀՌ-ի նպատակն է նաև կազմակերպել դոնորների հավաքագրում համայն հայության շրջանակներում և ստեղծել ռեեստրի համահայկական ցանց: Որքան ավելի շատ լինի ցանցում գրանցված դոնորների թիվը, այնքան կմեծանա համապատասխանություն գտնելու հավանականությունը:

-Իսկ ի՞նչ է պետք դոնոր դառնալու համար:

-Դոնոր դառնալը շատ հեշտ է, այն քաղաքացիները, ովքեր 18-50 տարեկան են և չունեն առողջական խնդիր կարող են դառնալ դոնոր: Կամավոր գրանցվելու համար դոնորը լրացնում է դիմում-հարցաթերթիկ` տրամադրելով տեղեկատվություն անձնական տվյալների և առողջական վիճակի վերաբերյալ: Այնուհետև դոնորից վերցվում է
3-4 մլ երակային արյուն: Այդ արյունը տիպավորվում է ռեեստրին կից լաբորատորիայում: Տիպավորման արդյունքները մուտքագրվում և պահպանվում են ռեեստրի տվյալների բազայում: Այսքանով վերջանում է նախնական փուլը: Սրանով մարդը դառնում է գրանցված դոնոր: Եթե լինում է նախնական համընկնում որևէ հիվանդի հետ, իրականացվում են ավելի խորը հետազոտություններ, վերջնականորեն ճշտելու համատեղելիությունը: Փոխպատվաստման համար համընկնումը պետք է լինի 100 տոկոս: Եթե փոխպատվաստման կենտրոնը ընտրում է դոնորին, որպես լավագույն տարբերակ հիվանդի համար, ապա ռեեստրի «Ցողունային բջիջների հավաքման» բաժնում դոնորի երակային արյունից, հատուկ սարքի միջոցով անջատվում է անհրաժեշտ քանակությամբ ցողունային բջիջներ: Անջատված բջիջները հատուկ առաքման ծառայության միջոցով փոխանցվում է փոխպատվաստման կենտրոն:

-Հետաքրքիր է, իսկ դոնորները հե՞շտ են անդամագրվում գործընթացին:

-Իհարկե սկզբում դոնորները դժվարությամբ են համաձայնվում, սակայն երբ մեր մասնագետները հանգամանորեն բացատրում են թե ինչ պետք է անեն, ինչքան անվնաս է դոնոր դառնալու այդ գործընթացը և իրենք մի փոքր զոհաբերությամբ փրկում են մեկ մարդու կյանք, հավատացեք, շատ սիրով են ընդգրկվում մեր ծրագրում:
Օրինակ, վերջերս այցելել էինք Լեռնային Ղարաբաղ` նշելու մեր հիմնադրման 20 ամյակը, և մեկ օրում 250 հոգի գրանցվեցին որպես դոնոր, որը շատ ողջունելի է, ասեմ ավելին, դոնորներից 200 հոգին զինվորներ էին, ովքեր կամավոր ձևով եկան և հերթագրվեցին:
Ռեեստրում դոնոր գրանցվելու աշխարհագրությունը շատ լայն է` Հայաստան, Արցախ, ԱՄՆ, Կանադա, Հունաստան, Իրան, Լիբանան, Սիրիա, Գերմանիա, Ֆրանսիա, Բուլղարիա, Անգլիա, Նիդերլանդներ, Կիպրոս, Վրաստան, անցյալ տարի միացավ նաև Իսրայելը:
Չնայած տարածված կարծրատիպին` ոսկրածուծի դոնոր դառնալը և այլ մարդու կյանք փրկելու համար սեփական ցողունային բջիջներ տրամադրելը բարդ գործընթաց չէ և չի վնասում դոնորի առողջությանը: Ես բոլորին կոչ եմ անում ներգրավվել մարդասիրական այս գործին, և իրենց փոքրիկ զոհաբերությամբ փրկել մարդկանց կյանքեր:
Որպես մասնագետ` հավաստիացնում եմ, որ որքան շատ լինեն հավանական դոնորները, այնքան մեծ կլինի կյանքեր փրկելու հավանականությունը, մինչև այժմ ստեղծածն առավել արդյունավետ ծառայեցնելը և առաջին հերթին ողջ աշխարհի հայությանն օգտակար լինելը:

-Ի՞նչ հետազոտություններ են կատարվում «Ոսկրածուծի դոնորների հայկական ռեեստր» հիմնադրամում:

-Ռեեստրում արվող հետազոտությունների մակարդակը լիովին համապատասխանում է միջազգային բոլոր չափանիշներին, որը մեծ հնարավորություն է ընձեռում սերտ կապեր հաստատել աշխարհում գործող մյուս նմանատիպ ռեեստրների հետ:
Բժշկական հետազոտություններից բացի մենք նաև կազմակերպում ենք բազում գիտական ժողովներ:
Մեր հիմնադրման 20-ամյակի առթիվ հոկտեմբերի 25-27-ը Հայաստանում կանցկացվի մեծ համագումար, որի ժամանակ կլինեն բժշկական ոլորտի լավագույն մասնագետները: Ասեմ, որ նման միջոցառումները բարձրացնում են մեր գիտական որակը:
Մենք պետք է ամեն ինչ անենք, որպեսզի կարողանանք շատ ավելի օգտակար լինենք մեր հիվանդներին Հայաստանում, հենց սա է մեր նպատակը:

Հարցազրույցը`
Սյուզաննա Ղուկասյանի