«Դե Ֆակտո» N113 (2015թ.)

Հայաստանը պետք է դառնա համահայկական միջուկ

Սիրով Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում Մեծ հայ, բարերար Վահե Կարապետյանի պատմությունը, գործունեությունը, անկեղծության և հոգու գոհարների արտահայտումը մեր հարցազրույցում:

-Պարո՛ն Կարապետյան, երբ կարդացի Ձեր հեղինակած գիրքը, անչափ հուզվեցի ոչ միայն բովանդակությունից, այլ նաև Ձեր տաղանդավոր գրչից: Կխնդրեմ` մեր ընթերցողին համառոտ ներկայացնեք Ձեր ընտանիքի պատմությունը:

-Շնորհակալ եմ: Երևի թե, սկսեմ մորս պատմությունից, որը մեծ ազդեցություն է թողել իմ ազգային ինքնագիտակցության ձևավորման, հայրենասիրական և պահանջատիրական մղումների զարգացման վրա: Այդ պատմությունները մինչև այսօր պտտվում են իմ ներսում, կարծես լսում եմ մորս ձայնը և սարսռում նրա անցած այդքան դժվարին կյանքից:
Մայրս ծնունդով Բուրսայի կողմերից է, ում ընտանիքը երիտթուրքական դաժանությունների միջով է անցել` սովի, թշվառության, ինչպես 1.5 մլն հայերը: Մեծ մայրս այդ ճանապարհներին մահացել է, ում դին այդպես էլ չեն կարողացել հողին հանձնել: Շուրջ վեց երեխաներով մեծ հայրս անոթի, անճար վիճակում է հայտնվել, երբ թուրքերը հաց են առաջարկել նրան և փոխարենը տարել մորս: Մեծ հայրս հոգեպես և ֆիզիկապես այնքան ընկճված է եղել, որ նույնիսկ չի էլ դիմադրել` հավանաբար մտածելով, որ գուցե մորս համար այդպես ավելի լավ լինի: Միգուցե իրոք այդպես էր, թուրք ընտանիքը մորս տարել է իր տուն, կերակրել, պահել, և փաստորեն փոքրիկ մայրս փրկվել է դաժան օրերի տառապանքներից: Ճիշտ է, թուրք ընտանիքը նրան չի վերաբերվել այնպես, ինչպես իր հարազատ երեխաներին, կրթության չի տվել, տնային գործեր է հանձնարարել, սակայն նաև չի նեղացրել: Նրանք մորս թրքացել են, կնքել թուրքական անունով` Բախտիար:
Չորս տարի անց` 1919թ., ավետարանականների օգնությամբ, ովքեր գաղտնի համարակալում էին հայ երեխաներին, մայրս փախչում է թուրքի ընտանիքից և հանձնվում որդեգրման Նշան Տեր-Ղազարյանների ընտանիքին: Այստեղ նրա մասին հոգ են տանում, սակայն կրկին տարբերում ընտանիքի մյուս երեխաներից, ծանրաբեռնում տնային հոգսերով, ու կրկին խորթության զգացողությունն ուղեկցում է նրան և ուսում ստանալու երազանքը մնում է անկատար: Սակայն մայրս համեստորեն գոհ է լինում իր կյանքից և իր աղոթքներում կրկնում. «Շնորհակալ եմ Աստծուց կյանքի համար»:
Նրա անունը կրկին փոխվում է, նրան անվանում են Ազնիվ: Մայրս Տեր-Ղազարյանների ընտանիքի հետ տեղափոխվում է Կիպրոս, հետո Բեյրութ, ուր 1928թ. 17 տարեկան հասակում ամուսնանում է հորս հետ:
Հայրս ծնվել է 1893թ. Կիլիկիայի Տարսոն քաղաքում: Չէր սիրում իր կյանքի մասին խոսել, բայց ես հարցերով փորձում էի պարզել մանրամասները: Նա 20 տարեկանում ավարտել է տեղի «Սենթ Փոլ» ամերիկյան ինստիտուտը, որից հետո անցել է աշխատանքի ոստիկանությունում: Մեծ եղեռնի ժամանակ ոստիկանապետը զգուշացնում է հորս, որ ընտանիքով հեռանան Տարսոնից: Հայրս ընտանիքով տեղափոխվում է Դամասկոս, ծառայության անցնում ֆրանսիական բանակում որպես թարգմանիչ, քանի որ տիրապետում էր անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, թուրքերեն, արաբերեն լեզուներին: Ցավոք, ֆրանսիացի և հայ զինվորականների միջև ծագած ծեծկռտուքը խաղաղեցնելու ժամանակ հայրս վիրավորվում է, հայ զինվորը թյուրիմացաբար կրակում է հորս ոտքին և վնասում մկանը, որը հետագայում սխալ բուժման արդյունքում վերաճում է փտախտի, հորս ոտքն ամբողջությամբ հեռացնում են: 28 տարեկան հասակում հայրս հաշմանդամ է դառնում, խեղվում է նաև նրա ճակատագիրը: Նա սկսում է աշխատել իր քրոջ ամուսնու հետ կաշեգործության բիզնեսում: Այդ ժամանակ ամուսնանում է մորս հետ, ունենում են 6 երեխա` 3 աղջիկ, 3 տղա: Կրկին դժվարություններով լի ճանապարհ են անցնում, և ահա 1946թ. տեղափոխվում են Հայաստան, այդ ժամանակ ես 5 տարեկան էի: Հայրենիքում էլ ապրուստը դժվար էր վաստակել, հատկապես հաշմանդամություն ունեցող մարդու համար: Սկզբում հաշվի առնելով կաշեգործության բնագավառում հորս աշխատանքային փորձը` նրան կաշվի գործարանում աշխատանք են տալիս, սակայն գործը սովորելուց հետո նա կրկին մնում է անտեսված, սկսում է տանը կաշի ներկելու պատվերներ ընդունել, սակայն խորհրդային իշխանությունը չի հանդուրժում դա և բանտարկում է հորս: Մայրս վաճառում է մեր ողջ ունեցվածքը նրան փրկելու, ազատելու համար, սակայն անօգուտ: Ազատվելուց հետո հայրս, ամբողջովին կորցնելով առողջությունը, մեկ տարի անց մահացավ Հայաստանում:
Ես մեծացել եմ Հայաստանում, ստացել բարձրագույն կրթություն, սովորել եմ Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում: Երեկոյան սովորում էի, ցերեկը`աշխատում: Այդպես անցան մի քանի տարիներ: Քույրերս ամուսնացան Հայաստանում, իսկ մենք 1965թ. նախաձեռնեցինք տեղափոխվել Բաքու, որտեղից էլ` արտասահման: 1967թ. Բաքվից ես, մայրս, փոքր եղբայրս դուրս եկանք դեպի Ֆրանսիա, այնուհետև Բեյրութ, իսկ 1968թ.` ԱՄՆ, և արդեն 47 տարի է, որ ԱՄՆ-ում ենք:

 Բոլորիս պետք է արծվի հեռատեսություն եւ առյուծի դիմադողականություն, ինչը եւ թելադրում է մեր զինանշանը: Դարձնենք Սփյուռքը լավագույն մեքենան եւ գործիքը մեր Հայրենիքի համար:

-Հե՞շտ էր ԱՄՆ-ում հաստատվելը, կայանալը:

-Ոչինչ հեշտ չէ, ամեն փոքրիկ հաջողության հասնելու համար պետք է կյանք ներդնել, ինչը ես արել եմ: 1968թ. ԱՄՆ-ում ես ծանոթացա մի հրեա գործարարի հետ, ով առաջին հերթին լավ մարդ էր: Նա գնահատեց իմ ձգտումը, շնորհքը և աշխատանք տվեց ինձ: Նա օդափոխիչներ էր արտադրում: Մենք անմիջապես մտերմացանք:
Որոշ ժամանակ անց ես նախաձեռնեցի իմ սեփական գործը, որում նա կրկին աջակցեց ինձ: 1969-1970թթ. ես սկսեցի իմ փորձարկումները մեքենաշինության ոլորտում: Գնում էի պատրաստի մեքենաներ, քանդում և պատրաստում խոհանոց-մեքենա: Այսօր ԱՄՆ-ում դա շատ տարածված է: Ինձ հաջողվեց օր ու գիշեր քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ` հասնել հաջողության և վերջապես մորս պարգևել անհոգություն: Նրա ապրած դժվարություններն այնքան շատ էին ու անջնջելի, որ նրան ուրախություն պարգևելն ինձ համար մեծագույն երջանկություն էր:

-Հետաքրքիր է, ԱՄՆ-ում կայանալու ընթացքում հիշո՞ւմ էիք, որ հայ եք, հայրենիք ունեք:

-Իմ արմատները մշտապես ապրել են իմ սրտում, այդ ճանապարհին ազգդ չես մոռանում, անընդհատ մտածում ես որտեղից եկար, ուր հասար, հայացք գցում դեպի քո համայնքը: Երբ դառնում ես ԱՄՆ քաղաքացի, քեզ ասում են` եթե դու չպահես քո ազգային սովորությունները, նիստուկացը, չլինես քո ազգի լավ զավակը, լավ ամերիկացի երբեք չես կարող լինել: Ես հավատացած եմ դրանում և շատ զգացված էի նման վերաբերմունքից: Այնպես որ, հոգեկան ճնշում չի եղել ազգայինի պահպանման հետ կապված` ընդհակառակը, ես ավելի եմ ոգևորվել, որ կարող եմ հասնել այն մակարդակի, որ ի զորու լինեմ օգնելու հայրենիքիս, որտեղ թափվել է պապերիս արյունը: Այդ արյան կանչը նկարագրել հնարավոր չէ, դա պետք է զգալ: Դա ցավ է, վերք, որ չի սպիանում, այլ պարզապես հանգստանում է, երբ կարողանում ես հայրենիքին որևէ օգուտ տալ, որևէ սովալլուկ ընտանիքի, երեխայի փրկել աղետալի տառապանքներից:
Ես հպարտ եմ, որ հայ եմ և հայրենիքիս օգնում եմ:

Ազգիս համար ժամեր զոհելը նշանակում է երաշխավորել սերունդների ապագան: Եվ զոհաբերությունն այդ թող մեծ չթվա, պտուղները հաստատ փոխհատուցվող են:

-Պարո՛ն Կարապետյան, Դուք ծնվեցիք ու ապրեցիք հրաշքով, նախախնամության կամքով... Կպատմե՞ք այդ պատմությունը:

-Ես չպետք է ծնվեի, հորս ընտրության առջև էին կանգնեցրել` կամ ես պետք է ապրեի, կամ` մայրս: Հայրս չէր կարող մնացած երեխաներին առանց մայր թողնել և, բնականաբար, ընտրել էր մորս կյանքը: Եվ ահա ծննդաբերության ժամանակ ինձ հանում են մորս արգանդից և մի կողմ են դնում` որպես մահացած երեխայի և զբաղվում մորս վերակենդանացնելու փորձերով: Երբ մայրս արդեն լավ է լինում, պտտվում են իմ կողմ և ձայն լսում, հասկանում են, որ կենդանի եմ, ապրում եմ և այդուհետ սկսում են ինձ վերակենդանացնել:
Ես պետք է ապրեի, ես առաքելություն ունեի կատարելու, որի գիտակցումով ապրել եմ և շարունակում եմ ապրել արդեն 75 տարի…

-Ո՞րն եք համարում Ձեր առաքելության կատարման սկիզբը, որտեղի՞ց կամ ինչի՞ց սկսեցիք:

-1974թ. էր, երբ արդեն գործարար դաշտում կարողացա կայանալ և հաստատվել ու առաջին քայլը, որ կատարեցի, Հոլիվուդում եկեղեցական, դպրոցաշինության աշխատանքներին մասնակցելն էր:
Նախաձեռնեցի Սուրբ Կարապետ եկեղեցու կառուցումը Հոլիվուդում, ինչպես նաև 850 աշակերտ ունեցող «Ռոզ և Ալեքս Փիլիպոս» վարժարանի քառահարկ շենքի կառուցումը, «Արցախի ձայն» երաժշտական նախագծով խմբի ամերիկյան շրջագայության ֆինանսավորումը, մասնակցություն եմ ունեցել UCLA համալսարանի հայագիտական ամբիոնի ստեղծմանը, ինչպես նաև USC համալսարանում:
Ինձ համար կարևոր նշանակությունի ունի Լաչինի Սուրբ Նահատակաց եկեղեցու կառուցումը, որը նվիրված է զոհված 42 երիտասարդներին, նրանց բոլորի անուններն ու տվյալները փորագրված են եկեղեցու պատերին:
Դրանից հետո Ղարաբաղ գնալիս տեսա, որ Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհը քանդվում է, Հանրապետության նախագահի գիտությամբ ստանձնեցի ճանապարհի կառուցման աշխատանքները, հիմնեցի ճանապարհաշինական կազմակերպություն, որը 2002թ.-ից ի վեր` հոգ է տանում ճանապարհի բարեկարգ վիճակի պահպանման մասին: Դրանից հետո նախաձեռնեցի Ամարասի ճանապարհի կառուցումը, որովհետև Մ. Մաշտոցի հիմնած առաջին դպրոցներից մեկն էր այնտեղ, նա այդ դժվարին օրերին եկել, հասել էր Ամարաս, որ դպրոց հիմներ: Ճանապարհը կառուցվեց, որը նաև ռազմա-քաղաքական նշանակություն ունի և իմ կողմից յուրովի շնորհակալություն և խոնարհում է Ամարասի ժողովրդի հանդեպ, որը պահում է մեր հայրենիքի սահմանները:
Մասնակցություն ունեմ նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հյուսիս-Հարավ ավտոճանապարհի շինարարական աշխատանքներին:
Կարևորելով ոստիկանության դերը երկրում` մոտ կես մլն ԱՄՆ դոլարի սարքավորումների և ավտոմեքենաների նվիրատվություն եմ կատարել ՀՀ ոստիկանությանը:
Մշտապես մասնակցում եմ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի կազմակերպած ամենամյա հեռուստամարաթոններին` խոշոր նվիրատվություններով:
Առհասարակ, թե՛ ԱՄՆ-ում և թե՛ Հայաստանում հիմնադրել եմ հասարակական կազմակերպություններ, որոնք կոչված են արթնացնելու և բացահայտելու հայ ազգային գիտակցությունը:
Չնայած զբաղվածությանս` Լոս Անջելեսում հիմնել և վարում էի «Բացահայտում» հեռուստաժամը, որն ամեն շաբաթ ամերիկահայ համայնքին ծանոթացնում է հայկական ազգային արժեքներին` ձգտելով բարձր պահել հայ ազգային ոգին:

Ես միշտ հավատացել եմ բարեգործության ուժին եւ նման կառույցների ստեղծման անհրաժեշտությանը:

-Բացի Հայաստանին և Արցախին աջակցելուց` Դուք նաև այլ բարեգործական ծրագրեր եք իրականացրել: Վերջերս Գյումրիում էիք, կպատմե՞ք առիթը որն էր:

-Սեպտեմբերի 18-ին Գյումրիում էինք, որտեղ բնակարաններ նվիրեցինք անօթևան երեք ընտանիքների: Այդ օրը բացման արարողությունն էր: Նրանք տնակներում էին ապրում, որտեղ խոնավ էր և առնետները երեխաների քիթն էին կրծել: Դա ապրելու վայր չէր, անմարդկային պայմաններ էին, որոնցից փրկվեցին այս ընտանիքները, ինչի համար ես երջանիկ եմ:
Հետաքրքիր էր, երբ ցանկացանք երեխաների հետ խոսել, նրանք խուսափում էին մոտենալ մեզ, խոսել մեզ հետ, բայց մեկ ժամ անց, երբ հայտնվեցին իրենց նոր, բարեկարգ տանը, միանգամից փոխվեցին, ուրախացան, կարծես մարդամոտ դարձան: Մեզ համար շատ հուզիչ օր էր, որ երբեք չեմ մոռանա:
Երեխաներն ապահովված են ամեն ինչով, նրանք կրթություն կստանան դպրոցում, հետո բուհում, բոլոր ծախսերը հոգացել ենք:

-Սեպտեմբերի 24-ին Հայ բարեգործների ընդհանուր միավորում Վահե Կարապետյան կենտրոնի բացումն էր, ինչպե՞ս ծնվեց կենտրոնի ստեղծման գաղափարը:

-Ես միշտ հավատացել եմ բարեգործության ուժին և նման կառույցների ստեղծման անհրաժեշտությանը:
Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միությունը սփյուռքի համաժողովրդական հնագույն կազմակերպությունն է, որը հիմնադրվել է Կահիրեում 1906թ.: Համահայկական կազմակերպության հիմնադիր նախագահը Պողոս Նուբար փաշան է, որն առաջնորդվել է «Միությունը զորություն է» նշանաբանով: Աշխարհի 30 երկրներում գործող 145 մասնաճյուղերի, շրջանակային հանձնաժողովների, երիտասարդ արհեստավարժների խմբերի, կենտրոնների, դպրոցների ու գրասենյակների, 36 մլն ԱՄՆ դոլար կազմող տարեկան բյուջեի և մանավանդ ազգային գործունեության հարուստ կենսափորձի շնորհիվ` ՀԲԸ Միությունն այսօր հանդիսանում է Սփյուռքի համահայկական խոշորագույն կազմակերպությունը: Միության բարերարների հովանավորած հատուկ ծրագրերը, ընդգրկելով բոլոր տարիքային-սոցիալական խմբերը, ծառայել են հարյուր հազարավոր մարդկանց և ապահովել տարեկան ավելի քան 2 հազար հավելյալ աշխատատեղ: Ավելի քան հարյուրամյա իր գործունեության ընթացքում ՀԲԸ Միությունը շուրջ 1 մլրդ ԱՄՆ դոլար է տրամադրել հայ ժողովրդի կարիքներին, ընդ որում` 130 միլիոնը տրամադրվել է Հայաստանի ծրագրերի համար:
ՀԲԸՄ հայաստանակենտրոն երիտասարդական ծրագրերի շրջանակներում Հայաստան են այցելում տարեկան ավելի քան 500 սփյուռքահայ երիտասարդներ, գիտնականներ, երաժիշտներ, ուսուցիչներ, մարզիկներ ու գեղարվեստական խմբեր: Անցնող տարիներին ՀԲԸՄ ծրագրերի մասնակիցներն իջևանել են տարբեր հյուրանոցներում ու կացարաններում: Սակայն որպեսզի սփյուռքահայ երիտասարդներն իրենց հայրենիքում առավել ապահով զգան, շփվեն միմյանց հետ, 2014թ. ՀԲԸՄ-ին իմ կողմից տրամադրվեց 5500 քառակուսի մետր մարմարապատ տարածքով բոլորովին նոր հիմնադրված «ՀԲԸՄ Վահե Կարապետյան կենտրոնի» շենքը, որի կառուցումը, ձևավորումը և դիզայնը իմ և տիկնոջս՝ Վերոնիկի, շուրջ 12 տարիների քրտնաջան և հոգատար աշխատանքի արդյունքն է: Անհանգիստ էինք, թե ում հանձնենք շենքը. որոշումը ճիշտ էր (ՀԲԸՄ Վահե Կարապետյան կենտրոն): Շենքն արդեն հյուրընկալում է մեր երիտասարդական խմբերին ու ուսանողներին, որոնք վայելում են կենտրոնի ընձեռած հարմարավետ բոլոր պայմաններն ու հնարավորությունները: Ձեռք են բերվել ժամանակակից կահույք, անկողնային և խոհանոցային պարագաներ, սարքավորումներ, սպասք, լվացքատուն, աթոռներ և սեղաններ` բոլոր պայմանները ստեղծելով հաճելին և օգտակարը ամառային ծրագրերի ընթացքում համատեղելու համար: Կենտրոնն ընդունում է աշխարհի տարբեր երկրներից ժամանող ՀԲԸՄ երիտասարդներին` ծառայելով որպես կացարան և տարաբնույթ միջոցառումների իրականացման վայր: Երիտասարդները 10-15 օր անցկացնում են մեկ հարկի տակ, ճանաչում իրենց արմատները, ազգային արժեքներն ու ավանդույթները: Ես ուզում եմ, որ երիտասարդներն իրենց հայրենիքն իսկապես վայելեն և ցանկություն ունենան հաճախ այցելելու և ինչու ոչ, նաև բնակվելու այստեղ:
Շենքի բացմանը ներկա էր ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, ով հիացած էր կառույցի արտաքին և ներքին տեսքով, մարմարի և գրանիտի աշխատանքներով, սյունազարդ սրահով:
Շենքի առաջին հարկը հատկացվեց սիրիահայերին աջակցող հասարակական կազմակերպությանը, որով մենք ցանկացանք մեր ազգակիցներին օգնության ձեռք մեկնել հայրենիքում մեր բարեգործական կենտրոնի միջոցով:
Իմ ամենանվիրական երազանքն է, որ մեզանից յուրաքանչյուրն իր գործունեությամբ նպաստի, որ ավետյաց երկիր Հայաստանը համայն հայության համար դառնա աշխարհի կենտրոնը: Այս տարի մեռոնի օրհնության արարողությունն առաջին քայլն էր: Հայոց պատմության վերջին 600 տարիների ընթացքում նախադեպ չէր եղել, որ Կիլիկիո Կաթողիկոսության առաջնորդը գա Հայաստան, բերի Կիլիկիայի մեռոնը և խառնի Էջմիածնի մեռոնին
Հպարտ եմ մեր նախագահով, որ այդ քայլին դիմեց և մեր երկու կաթողիկոսությունների միջև կապն առավել սերտացավ:

-Դուք ՀՀ նախագահի կողմից Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակի առթիվ պարգևատրվել եք Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար մեդալով, սպասո՞ւմ էիք նման պարգևի: Ուրիշ ի՞նչ պարգևներ եք ստացել Ձեր կյանքի ընթացքում:

-Դա անակնկալ էր, որն իհարկե, հաճելի էր ինձ համար: Ես Եղեռնի հուշահամալիրի այդ օրվա ծախսերի հոգատար նվիրատուն էի, ինձ համար շատ կարևոր էր այդ ներդրումն ունենալը, քանի որ ես ցեղասպանությունը վերապրողի զավակ եմ, իմ գերդաստանը զոհվել է եղեռնի ժամանակ:
Նախագահն ինձ շնորհել է նաև Պատվո շքանշան, ընդ որում, ես 42-րդ հայն եմ, որ ստացել եմ այն: Պարգևատրվել եմ նաև Կիլիկիո Կաթողիկոսության «Կիլիկիո իշխան» շքանշանով, Արցախի Հանրապետության «Գրիգոր Լուսավորիչ» շքանշանով, ՀՀ Սփյուռքի նախարարության ոսկե մեդալով, ՀՀ ոստիկանության «Համագործակցության ամրապնդման համար» մեդալով, որ առաջին սփյուռքահայն եմ, որ ստացել եմ:
Մայիսի 9-ին ԱՄՆ-ում ինձ պարգևատրեցին ազատություն խորհրդանշող Լիբերտիի հուշամեդալով:

Իմ երազանքն ու նպատակն է ողջ ազգիս մեջ, առանց բացառության, մշտավառ տեսնել Ազգային գիտակցության  գաղափարը: Անհնարի՞ն բան եմ ուզում: Ամենեւին: Ամեն բան հնարավոր է ճիշտ մտքի ու կազմակերպվածության ներդաշնակության դեպքում: Ի դեպ, այսպես մտածում եմ ոչ միայն ես:

-Ապագա ի՞նչ ծրագրեր ունեք:

-Ապագա ծրագրեր ունեմ գործարարության հետ կապված: Մեծ ցանկություն ունեմ, որ իմ արտադրական գործունեությունը համագործակցության եզրեր ունենա նաև Կովկասյան տարածաշրջանի հետ, արտադրություն հիմնվի նաև Հայաստանում, կապերը խորանան Ռուսաստանի և Իրանի հետ: Այժմ ստույգ որևէ բան չեմ կարող ասել, սակայն պատրաստակամ եմ նաև բիզնես ոլորտում հայրենիքիս օգտակար լինել:

-Ի՞նչ եք զգում, երբ Հայաստան եք գալիս:

-Ինձ հաճախ են նման հարց ուղղում: Հայաստանում ես զգում եմ արմատներս, քայլում եմ հաստատուն հողի վրա: Այլ երկրում գուցե ճոխությունները շատ են, բայց կարծես օդում լողալով քայլես: Եվ դա բնական է, քանի որ Հայրենիքը բուրմունք է, միայն սահման կամ հողատարածք չէ, այլ մեր պապերի պարարտացրած և մեր հերոսների արյամբ ներկված հողն է:

-Ինչո՞ւ որոշեցիք նաև ԼՂՀ-ում բարեգործական ծրագրեր իրականացնել:

-Մենք պետք է վառ պահենք Արցախը, որը մեր ազգի փարոսն է, մեր հայրենիքի առաջին զավակն է, որ անկախացել է: Նախիջևանը կորցրինք, նույնը կարող էր պատահել նաև Ղարաբաղի հետ, բայց ժողովուրդը կառչեց իր հողից և բաց չթողեց: Դա դիպավ իմ ազգային զգացմունքներին և պատճառ դարձավ իմ նախաձեռնած ծրագրերի իրականացմանը: Ժողովուրդը պետք է գա դեպի Արցախ և ոչ թե հեռանա Արցախից:

-Կպատմե՞ք Ձեր ստեղծած ընտանիքի մասին:

-Ունեմ հրաշալի հայկական ընտանիքներ, սիրելի կին, երեխաներ, թոռներ: Բոլոր երեխաներս ամուսնացած են:
Ուրախ եմ, որ ինձ հաջողվել է երեխաներիս փոխանցել հայրենասիրություն, ազգային արժեքներ, տալ հայկական կրթություն: Թոռներս նույնպես սովորում են հայկական դպրոցում:
Կինս հայ է: Նա ծնվել է Ռումինիայում, 1958թ. տեղափոխվել է Բեյրութ, այնուհետև` ԱՄՆ: Նրա ուսուցիչն է եղել Վազգեն Առաջին կաթողիկոսը: Նա նույնպես մեծ հայրենասեր է, մեր նպատակներն ու ձգտումները նույնն են, ինչն էլ արդեն 35 տարի կապում է մեզ, ապրում ենք երջանիկ կյանքով և հուսով ենք, որ մեր երեխաներն էլ մեզ նման կլինեն: Նա ինձ համոզում է Հայաստանում երկար մնալ, տարվա մեջ մի քանի ամիս այստեղ ապրել, և ես համամիտ եմ նրա հետ:

Մարդն ինքն է կերտում  իր սեփական ճակատագիրը, սակայն Աստված պետք է բախտ տա նրան դա անելու համար: Իսկ բախտը առողջ ու դժբախտություններից զերծ կյանքն է:

-Ի՞նչ պատգամ եք ստացել Ձեր ծնողներից, որը փոխանցել եք Ձեր երեխաներին:

-Հայրենիք: Իմ ծնողների պատմությունների, հորս և մորս արտասվալից աչքերով «Կիլիկիա» երգի, հորս Աստվածաշունչ կարդալու միջոցով ես ճաշակեցի հայրենիքի համը: Ես չգիտեի` դա ինչ էր, սկզբում ծաղրում էի հորս, սակայն նաև ազդվում: Դեռ վաղ հասակում իմ մեջ մտան այդ զգացմունքները և ավելի խորացան արտասահմանում ապրելու տարիներին: Դա պատճառ հանդիսացավ, որ իմ հովանավորությամբ կառուցված եկեղեցիները կնքեի իմ հայրերի անուններով, ինչպես Հոլիվուդում Սուրբ Կարապետ եկեղեցին է:

-Բախտ, ճակատագիր, Աստված, որն է առավել հզոր և որոշիչ մարդու կյանքում:

-Մարդն ինքն է կերտում իր սեփական ճակատագիրը, սակայն Աստված պետք է բախտ տա նրան դա անելու համար: Իսկ բախտը առողջ ու դժբախտություններից զերծ կյանքն է, որն ունենալու դեպքում մարդը կարող է հասնել իր երանելի ապագային, եթե ջանասիրաբար պայքարի դրա համար` հավատալով իր ուժին և մեր մտավոր կապը միշտ վառ պահելով աստվածային ուժի հետ, որ Աստված է պարգևել մեզ:
Աստված ուժն է տիեզերքում, ում հրամանից է կախված ցանկացած շարժում: Աստծո ուժին հավատալով, մեր քրիստոնեական հավատքին հավատարիմ մնալով` մենք լցվում ենք տիեզերական էներգիայով, այլապես նման կլինեինք դատարկ տուփի: Խոսքն, իհարկե, մոլեռանդության մասին չէ:

-Մարդը ինչպիսի՞ արժանիքներով պետք է օժտված լինի:

-Մարդը պետք է օժտված լինի համեստությամբ, աշխատասիրությամբ, հավատքով, ազնվությամբ, համբերատարությամբ, մարդասիրությամբ` առաջնորդվելով հետևյալ գաղափարով.
«Եթե ոչ ես` ինձ համար,
Ապա ո՞վ ինձ համար,
Բայց եթե ես միայն ինձ համար, ի՞նչ եմ ես...
Եվ եթե ոչ հիմա`
Հապա ե՞րբ»:

-75 տարվա բարձունքից նայելով Ձեր կյանքին` ի՞նչը կփոխեիք:

-Առաջին ամուսնությունս Վերոնիկի հետ կանեի:
Չէի անի այն սխալը Ռուսաստանում, որի համար կոցրեցի մի մեծ հնարավորություն` դառնալու աշխարհի ամենահարուստ մարդկանցից մեկը, ինձանից ավելի զղջում եմ հայրեհիքիս համար, քանի որ շատ և շատ ավելին կարող էի անել հայրենիքիս համար` հասցնելով առաջադեմ երկրների շարքին:
Ինձ համար ամենակարևոր արժեքներն իմ մեծ (Հայրենիք) ու փոքր ընտանիքներն են, որոնց համար ինչ էլ անեմ, քիչ է թվում:

                                                                     Հարցազրույցը` Սեդա Գասպարյանի
                                                                    Նյութը պատրաստեց Սուսաննա Թամազյանը

                                                                           «Դե Ֆակտո» N113 (2015թ.)

                                                                 Armenia must become our pan-national nucleus

With this interview, it’s our joy to present the great patriot and benefactor Vahe Karapetian’s personal history, philanthropic work, and exuberantly proactive world view.

-Mr. Karapetian, while reading your book, The Will of the Armenian, I was gripped equally by your story and literary talent. Could you give us a brief overview of your family’s history?

-Thank you. I guess I should start with the story of my mother, which has had a profound influence on me in terms of shaping my national consciousness, patriotism, and awareness of our demands for justice. Her story continues to resonate in me with as much intensity as ever, as I keep hearing her voice and feel the pain of the difficult days she has seen.
My mother was born in the Bursa region. Like the 1.5 million Armenians who were victimized by the Genocide, she and her family were subjected to the barbarism of the Ottoman Turks, including starvation and pillage. My grandmother perished on the deportation route. The family did not have a chance to bury her body. At some point during the death march of the Armenian caravan, when my grandfather and his six children were left dazed and hungry, local Turks gave them some food but in exchange took my mother away. My grandfather was so broken, physically and spiritually, that he didn’t even resist giving up his daughter, probably judging that she would be better off living with a Turkish family. Perhaps he was right. The Turkish family adopted, fed, and raised my mother, thus saving her from the horrors of the deportation and the Genocide. True, the Turkish family did not give my mother any of the privileges which the other children of the household enjoyed — she didn’t receive an education and had to fill her days with housework — but she wasn’t mistreated either.
Four years later, in 1919, my mother escaped with the help of Armenian Evangelists, who had been searching for and rescuing Armenian children enslaved or adopted by Turkish families. Subsequently she was adopted by the family of Nshan Der-Ghazarian. Although her adoptive family took good care of my mother, she was once again treated as a foster child and was given heavy housework. Yet again, she felt like an outsider, and her dream of receiving an education remained unfulfilled. Nonetheless, my mother was humbly satisfied with whatever she had, and always said in her prayers, “Lord, I’m grateful for my life.”
My mother’s name was changed once again. Now she was called Azniv. She moved with the Der-Ghazarians to Cyprus, and on to Beirut, where, in 1928, at the age of 17, she married my father.
My father was born in 1893, in the old Cilician city of Tarson (Tarsus). Although he didn’t like talking about his past, I often asked him about it. In 1913, when he was 20 years old, he graduated from a local college, the Saint Paul Institute, and went to work for the local police department. During the Genocide, the police chief urged my father to leave Tarsus with his family, as he knew massacres awaited the Armenian community.
My father and his family moved to Damascus, where he joined the colonial French army as a translator, since he was fluent in English, French, German, Turkish, and Arabic. Unfortunately my father was injured while trying to stop a brawl between Armenian and French soldiers. An Armenian soldier inadvertently shot him in the leg. It was a flesh wound. But it was misdiagnosed and my father received the wrong treatment, as a consequence of which a gangrene developed and the doctors had no choice but to amputate his leg. So my father, at 28, was disabled — a turn of events that changed the course of his life. He started to work at his brother-in-law’s leather factory. After getting married some years later, my parents had six children: three daughters and three sons.
They had a hard life. In 1946, they moved to Armenia. I was five years old at the time. In the homeland, too, it was extremely difficult to make a decent living, especially for a man with a physical disability like my father. At first, he was given a good job at a leather factory, but he was ignored once he taught his craft to his colleagues. In order to make ends meet, he began to work at home, making and restoring leather goods, but the Soviet authorities did not tolerate this and put him in jail. My mother sold all of our scant possessions to try to get him out of prison, but to no avail. My father died shortly afterwards.
I was raised in Armenia. I received my higher education at Yerevan’s Polytechnic Institute. I worked during the day, went to college at night. My sisters were married in Armenia. As for my mother, my younger brother, and myself, we moved to Baku in 1965, intent on eventually leaving the Soviet Union. In 1967, we traveled first to France, and then to Beirut. In 1968, we moved permanently to the United States.

We all need the foresight of an eagle and the strength of a lion, as symbolized by our coat of arms. Let us transform the diaspora into the engine and instrument of change for the homeland.

 

-Was it easy to settle down and live in the United States?

-Nothing is easy. One must invest all of one’s energies for every little success, which is what I’ve done. In 1968, I met a Jewish entrepreneur who was, first and foremost, a wonderful man. He appreciated my talent and ambitions, and gave me work. He manufactured air-conditioning systems. At once we became friends. Some time later, I established my own business, and my employer once again gave me his support. During 1969 and 1970, I began to experiment with converting pickup trucks into lunch trucks. (Today lunch trucks are ubiquitous throughout the United States). After toiling day and night on my engineering experimentations, I reached success and at last was able to give my mother a life of comfort. She had suffered so deeply and for so long that giving her a measure of happiness was my greatest joy.

-As you were building a new life in the United States, what were your feelings with regard to your Armenian identity and the Armenian homeland?

-I have always been conscious of my roots. I never forgot about my people while I was building a new life in America. In fact, I was constantly aware of where I had come from and focused my attention on my community. When you become a United States citizen, you’re told that if you don’t preserve you ethnic traditions and customs, if you don’t carry on as a good son of your nation, you’ll never become a good American. I strongly believe in this statement and was very touched when I first heard it.
So I’ve never felt any pressure to give up my cultural background. On the contrary, I’ve felt encouraged to aim for a level of success that would give me the ability to support my Armenian homeland, where the blood of my ancestors has been shed. It’s impossible to describe that call of the blood. One must feel it. It is a sorrow, a wound, which does not heal. It merely becomes more tolerable whenever you’re able to help the homeland, by lifting a family or a child from a life of tragic privation, for instance. I’m proud to be an Armenian and for supporting my homeland.

Dedicating my time to my nation means ensuring the future of our generations. Let the sacrifices we make not seem great, for they will certainly bear fruit.

-Mr. Karapetian, you were born by a miracle, by the grace of God… Can you tell us that story?

-I wasn’t supposed to be born. My father had to choose between my life and my mother’s. Since he couldn’t leave the rest of his children without a mother, he naturally chose her life over mine. So during childbirth, they took me out of my mother’s womb and put me aside, believing I was a stillborn, and concentrated on reviving my mother. Well, when my mother felt better, she and the nurses were utterly shocked to hear me screech. It was my turn to receive their care.
I was meant to live. I had a mission to fulfill, and it’s with its awareness that I’ve lived and continue to live these 75 years…

-What do you consider to be the starting point of your philanthropic work? How did it all come about?

-In 1974, when I already had found success as an entrepreneur, I began to contribute to community efforts of building a school and a church in Hollywood. I helped initiate the construction of the St. Garabed Church as well as the four-story campus of Rose and Alex Pilibos Armenian School, which can accommodate 850 students.
In the decades since, I have provided support for a diverse range of projects and programs in the diaspora, Armenia, and Artsakh. I supported the creation of the Armenian Chair at UCLA and the Institute of Armenian Studies at USC. My godfathership of Holy Martyrs’ Church in Kashatagh (Lachin) is of enormous significance to me. The church is dedicated to 42 martyred warriors. Their names are engraved on commemorative slabs on the grounds of the church. During one of my earliest visits to Artsakh, when I noticed that the Goris-Stepanakert Highway required major improvements, I asked the president to allow me to go ahead and implement them. Through a road-construction company that I launched in 2002, I funded the refurbishment of the highway, and, ever since that time, have secured its regular maintenance. Afterwards I supported the construction of the Sos-Amaras and North-South highways. I’m very fond of Amaras, because it’s the site of one of the first schools founded by Mesrop Mashtots. The Sos-Amaras Highway is of enormous strategic and political significance, and I’m as ever grateful to the people of Amaras for protecting the borders of our homeland. Two other Artsakh projects I’m very proud to have supported are the establishment of the Voices of Artsakh children’s choir and its Los Angeles tour in 2005.
Recognizing the great importance of Armenia’s law-enforcement establishment, I have donated half a million dollars’ worth of vehicles and equipment to the Police Department of the republic.
I regularly participate in the annual Telethons of the Hayastan All-Armenian Fund with major contributions.
In the United States and Armenia alike, I have founded several pubic organizations dedicated to fostering Armenian national consciousness.
Finally, despite my busy schedule, I have created and continue to host the Batsahaytum weekly public-affairs television program in Los Angeles. The program introduces outstanding national figures to the Armenian-American community and serves as a platform for analyzing a diverse range of national issues.

 

I have always believed in the power of altruism and the need for such institutions.

-You have also supported several social-assistance programs. Recently you were in Gyumri. Can you tell us about the purpose of your visit?

-On September 18, I visited Gyumri, where we presented new apartments to three homeless families. That day, the families received the surprise of their lives as they were presented with the keys to their new, fully furnished homes. They used to live in damp, crumbling, rat-infested domiks, grappling with terrible, inhuman conditions. For the first time in decades, those families are now living in comfort and with dignity, and I’m extremely happy for them.
It’s interesting that when we wished to talk to the kids at their domiks, they avoided approaching and chatting with us. But a mere hour later, when they were taken to their new, beautiful apartments, suddenly they changed. They were full of joy and quite friendly. Those moments were very touching and I will never forget them.
As part of the Gyumri housing project, which is implemented by Shant TV of Los Angeles and the Hayastan All-Armenian Fund, I have also provided full funding for those children’s high-school as well as university education.

-On September 24, you attended the opening ceremony of the AGBU Vahe Karapetian Center in Yerevan. How did the idea of establishing this center originate?

-I have always believed in the power of altruism and the need for such institutions.
The Armenian General Benevolent Union, founded in Cairo in 1906, is the diaspora’s oldest pan-national organization. Its founder, Boghos Nubar Pasha, was led by the motto “unity is strength.” With 145 branches in 30 countries, regional councils, young professionals’ associations, cultural centers, schools, offices, a yearly budget of $36 million, and, particularly, its vast experience in national work, the AGBU today is the diaspora’s largest pan-Armenian organization. Its special projects, sponsored by its benefactors and designed for various social and age groups, have benefited hundreds of thousands of people and helped create an average of over 2,000 jobs annually. Since its creation over a century ago, the AGBU has spent close to $1 billion to address the various needs of the Armenian people. Of that amount, $130 million have been spent on Armenia projects.
Through these latter projects, more than 500 diaspora youths visit the homeland every year. They include scientists, musicians, teachers, athletes, and arts groups. In the past, diasporans who visited Armenia to participate in AGBU projects stayed at various hotels and residences. So we sought to create an environment in Yerevan where young visitors from the diaspora could feel more at home and bond with one another. In 2014, I donated the newly constructed building of the Vahe Karapetian Center to the AGBU. The planning, design, and construction of the center, which has a total area of 5,500 square meters and features breathtaking marble interiors, took 12 years of hard work on the part of Veronica and me. Although we had resolved to donate the center to a worthy organization, we weren’t sure as to the ideal candidate. Ultimately we chose the AGBU, and it was the right decision.
The center is already hosting our youth groups and students, who enjoy its complement of modern comforts and amenities. These comprise great rooms featuring all necessary furnishings and fully equipped kitchens, as well as laundry facilities. In short, one can find everything here to mix practicality and fun during summer projects. The center hosts young AGBU members from throughout the world, functioning not only as a residence hall, but a venue for diverse cultural and social events. Visiting youths stay at the center for periods of between 10 and 15 days, and, by interacting with one another and participating in various cultural and social activities, gain a broader appreciation for their roots, national values, and traditions. My wish is that these young people truly enjoy their homeland and desire to visit it often, and even to move there.
The opening ceremony of the center was also attended by President Serzh Sargsyan, who was fascinated by the structure’s exterior and interior alike, including the elegant columns and the gorgeously designed marble floor of the lobby.
The first level of the building has been assigned for Syrian-Armenian refugees, as I wished to do my part in helping ease their plight.
The dream that I cherish the most is that each one of us contribute to our shared goal of turning our promised land, Armenia, into our pan-national nucleus. A most significant first step toward that goal was taken this year, with the ceremony of blessing the Holy Chrism, the Myuron. For the first time in the past 600 years, the Catholicos of the See of Cilicia came to Armenia to mix the Cilician Myuron with the Myuron of Echmiadzin. I’m very proud of our President, who initiated this wonderful milestone, thereby helping further strengthen the bond between our two Catholicosates.

-In 2015, on the occasion of the centenary of the Armenian Genocide, President Sargsyan presented you with a medal, in recognition of your longtime service to the homeland. Were you expecting to receive such an award? What other accolades have you received in the past?

-The President’s gesture was a pleasant surprise. I was the sponsor of the centenary commemoration at the Tsitsernakaberd Memorial Complex. I considered it extremely important to support the event, because I’m a son of Genocide survivors and much of my extended family was massacred.
The President has also bestowed on me the Medal of Honor of the Republic of Armenia, in 2011. I was the 42nd individual since 1991 to receive that honor. My other awards include the Prince of Cilicia Medal of Honor; the Grigor Lusavorich Medal, conferred on me by the government of Artsakh; the Gold Medal of Armenia’s Ministry of Diaspora; and the Armenian Ministry of Internal Affairs’ Medal for Strengthening Cooperation. I was the first diaspora Armenian to receive the latter honor. Finally, on May 9, 2015, I received the prestigious Ellis Island Medal of Honor, in recognition of outstanding contributions to American life and the quest for freedom.

My dream and goal are that national consciousness will be an ever-burning reality in every Armenian, without exception. Is this an impossible dream? I don’t think so. Anything is possible if there is a harmony of forward thinking and organized action. And I’m not alone in this conviction.

-What are some of your latest plans?

-My plans pertain to expanded business relations. For instance, I very much would like to create manufacturing partnerships with entities in the Caucasus region, to establish a production facility in Armenia, and to strengthen commercial ties with Russia and Iran. Right now all this is still in the conceptual stage, but I’m absolutely prepared to support my homeland through the business sphere as well.

-What do you feel when you’re in Armenia?

-I’m often asked this question. Whenever I’m in Armenia, I feel my roots, I feel like I’m walking on firm ground. Perhaps there are more luxuries in other countries, but you feel like you’re suspended in thin air. This is only natural, because our homeland is not merely about borders and a territory, but a land that was made fertile by our ancestors and painted with the blood of our heroes.

-Why did you decide to implement development projects in Artsakh as well?

-We must keep Artsakh vibrant because it’s the beacon of our people, our nation’s first child to acquire independence. We lost Nakhijevan. The same could’ve happened to Artsakh. But its people clung to its land and never relinquished it. I have always been profoundly moved by this phenomenon, which has prompted me to undertake various assistance projects. I think Armenians must move to Artsakh, not leave it.

-Can you tell us a bit about your present family life?

-I have a marvelous Armenian familys. I have a delightful wife. children, grandchildren. All of my children are married.
I am very happy to have been able to instill a strong sense of patriotism and national values in my children, and to give them an Armenian education. My grandchildren likewise attend Armenian schools.
My wife is Armenian. She was born in Rumania in 1958. She moved first to Lebanon, then to the United States. One of her teachers was Levon Baljian, the future Catholicos Vazgen I. My wife is also a great patriot. We share the same goals and aspirations, which have bonded us for the past 35 years. We have a happy life, and hope that our children will follow in our footsteps. My wife has been trying to convince me that we should have longer stays in Armenia, spending a few months out of the year here. I like the idea!

Human beings shape their own destinies, but God must grant them luck to pull it off. To me, luck means being healthy and having a life untouched by tragedies.

-What, would you say, is the overarching message that you’ve received from your parents and which you’ve transmitted to your own children?

-Homeland! I grew up savoring the homeland through the stories of my parents, by hearing my mother tearfully sing “Cilicia,” and watching my father read the Bible. At first, I didn’t know what the homeland meant. I used to mock my father’s patriotism, but was also moved by it. My feelings of patriotism developed in me at an early age, and deepened in the course of my life abroad. This is one reason that, as the sponsor of the construction of the Armenian church in Hollywood, I was privileged to name it St. Garabed Armenian Apostolic Church, in honor of my grandfather.

-Luck, destiny, or God: which do you think is the most decisive factor in human life?

-Human beings shape their own destinies, but God must grant them luck to pull it off. To me, luck means being healthy and having a life untouched by tragedies. So if we’re endowed with luck, we can build a wonderful future, provided we work with utmost diligence toward its realization and believe in our God-given potential. In God rests the power of the universe, and every movement in our lives, every possible endeavor, depends on God’s will. By believing in the power of God, by remaining loyal to our Christian faith, we are filled with the energy of the universe. Otherwise we would be akin to an empty box. And, incidentally, one doesn’t need to be a religious zealot to be at peace with the universe and oneself.

-What do you think are the core characteristics which a human being must possess?

-Modesty, hard work, faith, kindness, patience, and compassion, all led by the following idea:
“If not I for myself,
Then who for myself?
But if only I for myself, Then what am I?
And if not now,
Then when?”

-Glancing back at your life from the vantage point of your 75th year, what would you wish you had done differently?

-I would’ve married Veronica the first time around.
Also, I would not have made a certain mistake in Russa, as a result of which I lost a great opportunity to become one of the world’s richest people. I regret this not just in personal terms, but much more so in consideration of Armenia and Artsakh. Had I been able to acquire that level of wealth, I could’ve done much more for my homeland, helping it become one of the most advanced nations of the world.To me, the most important values are my family and the larger family of my nation, and whatever I do for both is too little.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               Interview conducted by Seda Gaspryan
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               The material was prepared
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                by Susanna Tamazyan