«Դե Ֆակտո» N 91 (2013թ.)

Ձեզ ենք ներկայացնում “Դե Ֆակտո” ամսագրի հարցազրույցը ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր, ՀՀ տնտեսական զարգացման նախկին նախարար Կարեն Ճշմարիտյանի հետ։

- Պարո՛ն Ճշմարիտյան, գործադիր մարմնում երկարամյա գործունեությունից հետո տեղափոխվեցիք օրենսդրական դաշտ։ Ինչպե՞ս են անցնում աշխատանքները ԱԺ-ում, որ ոլորտն է Ձեզ առավել հոգեհարազատ։

- Գիտեք, ես կարծում եմ, որ աշխատող մարդու  համար այնքան էլ կարևոր չէ, թե որ ոլորտում է նա գործում` օրենսդիր թե գործադիր։ Անկախ գործունեության ոլորտից` կարևորն այն է, թե ինչպես ես աշխատում, կարո՞ղ ես արդյոք կառուցողական գործել, ռեալ խնդիրներ դնել քո առջև և առաջ շարժվել։

Շուրջ 25 տարի` 1985 թվականից գործադիր մարմնի աշխատանքի փորձ ունեմ` ավագ տնտեսագետից մինչև նախարար, և անշուշտ այս ոլորտն ինձ շատ հոգեհարազատ է։

Ես չափազանց կարևորում եմ նաև օրենսդիր մարմնի գործունեությունը, քանի որ օրենսդրական աշխատանքը հսկայական ազդեցություն կարող է ունենալ հասարակության և պետության վրա։ Այստեղ սխալվելը շատ ավելի վտանգավոր է, քան գործադիրում։ ԱԺ-ում ընդունվում են օրենքներ, որոնք տարածվում և ազդում են հասարակական, քաղաքական, տնտեսական ու սոցիալական կյանքի տարբեր ոլորտների վրա, երկարաժամկետ ու հեռանկարային հարցեր լուծելու համար են, ուստի այստեղ պետք է շատ ավելի զգոն, ուշադիր և հետևողական լինել որոշումների մեջ։

Երկու ոլորտն էլ հավասարապես հոգեհարազատ են, քանի որ ինձ համար չափանիշը երկու դեպքում էլ կառուցողական աշխատանքի արդյունքը տեսնելու մեջ է։

-Գիտենք նաև, որ դասախոսական աշխատանքով եք զբաղվում, ինչպե՞ս եք համատեղում, ի՞նչ է տալիս Ձեզ այս աշխատանքը։

-Համատեղում եմ դժվարությամբ, սակայն մեծ հաճույքով։ Ուսանողների հետ աշխատանքն ինձ ևս հոգեհարազատ է։ Ուսանողների, առհասարակ երիտասարդության հետ շփումը ոչ միայն հոգեբանորեն, այլ նաև գիտելիքների իմաստով հարստացնում է մարդուն։ Դու ստիպված ես անընդհատ կարդալ, աշխատել ինքդ քեզ վրա, ձեռքդ պահել տնտեսության զարկերակի, քաղաքական, տնտեսական, հասարակական զարգացումների վրա։ Այս աշխատանքն ինձ դրական լիցք է տալիս։

-Աշխատանքում և կյանքում ի՞նչ սկզբունքով եք առաջնորդվում։

- Չեմ սիրում շատ հետ նայել։ Եթե կարող ես մի բան տեղից շարժել, ապա առաջ նայիր։ Անցյալը պետք է զգալ ծոծրակով, բայց հետ չնայել ու առաջ քայլել։ Պետք չէ անցյալի բեռով ծանրացած առաջ գնալ։ Պետք է չմոռանալով անցյալը` հետ չնայելով առաջ գնալ. սա է իմ սկզբունքը։

Իդեալական տարբերակը կլինի, եթե մենք ՄՄ-ի հետ կարողանանք բանակցել այնպես, որ չկորցնենք ուղղակի համագործակցության եզրերը ԵՄ-ի և ԱՀԿ անդամ երկրների հետ։

- Հետաքրքիր է փորձառու տնտեսագետից լսել վերջին շրջանում հասարակությանը հուզող կարևորագույն հարցերից մեկի պատասխանը։ Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի մուտքը Մաքսային միություն։

-Թեև մենք դեռևս Մաքսային միություն մուտք չենք գործել, գործընթացը դեռևս նախնական քննարկումների փուլում է, այնուամենայնիվ, ասեմ, որ Հայաստանի Հանրապետության համար տնտեսական ազատականացմանն ուղղված յուրաքանչյուր քայլ դրական և ողջունելի է։ Սակայն այստեղ պետք է հաշվի առնել մի շատ կարևոր հանգամանք. ազատականացմանը և ինտեգրման խորացմանը ուղղված յուրաքանչյուր քայլ չպետք է վնասի և լինի ի հաշիվ ՀՀ այն տնտեսական  հարաբերություններին, որոնք մենք արդեն ձեռք ենք բերել կամ հնարավոր է, որ հետագայում ձեռք բերենք։ Օրինակ` ԵՄ որոշ պաշտոնյաներ հայտարարեցին, որ Հայաստանի մուտքը ՄՄ հակասում է Եվրոպայի հետ խորը և համապարփակ ազատ առևտրային հարաբերությունների զարգացմանը։ Չեմ կարծում, որ այս երկու գործընթացները տեխնիկապես անհամատեղելի են, մանավանդ մեր պարագայում, երբ Հայաստանի Հանրապետությունն ընդհանուր սահման չունի ՄՄ երկրների հետ։ Սա առանձնահատուկ իրավիճակ է, և բանակցող կողմերը պետք է անպայման հաշվի առնեն այս հանգամանքը։ Իմ կարծիքով կարելի է քննարկել այս դեպքում նաև Եվրոպայի հետ խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գործի մեջ դնելու հարցը։ Մի կողմից Մաքսային միությունը ինքնին լավ գաղափար է, քանի որ ազատ տնտեսական հարաբերություններից բացի` մենք ունենք նաև անվտանգության խնդիր, որի հիմնական երաշխավորը ՌԴ-ն է, մյուս կողմից էլ կորցնել հնարավորությունը համագործակցելու և շփվելու աշխարհի ամենազարգացած տնտեսական տարածքի հետ, ցավալի կլինի։ Իդեալական տարբերակը կլինի, եթե մենք ՄՄ-ի հետ կարողանանք բանակցել այնպես, որ չկորցնենք ուղղակի համագործակցության եզրերը ԵՄ-ի և ԱՀԿ անդամ երկրների հետ։ Կարծում եմ տեխնիկապես սա հնարավոր է, և ամեն ինչ կախված է ՄՄ-ի և ԵՄ-ի հետ բանակցությունների հետագա ընթացքից։

- Որպես նախորդ գումարման ԱԺ Եվրաինտեգրման հարցերի հանձնաժողովի անդամ` արդյո՞ք Վիլնյուսյան իրադարձությունները մեր պատմության մեջ կհիշվեն որպես “կորսված հնարավորությունների գագաթնաժողով”, ինչպես այս օրերին նշում են շատ վերլուծաբաններ։

-Պետք է նշեմ, որ մեր երկիրը ինտեգրացիոն այս գործընթացում նախորդ տարիներին մեծ առաջխաղացում և ձեռքբերումներ է ունեցել բազում ոլորտներում։ Եվ ես այդպես կատեգորիկ չէի գնահատի։ Կարծում եմ, որ ժամանակի հարց է, ոչ մի հնարավորություն կորսված չէ։  Մի լավ խոսք կա` անելանելի իրավիճակներ չեն լինում, սպասիր, և մի դուռ հաստատ կբացվի, բայց դու դարձյալ սպասիր, կբացվի նաև երկրորդ դուռը, այ այդ ժամանակ ընտրիր լավագույն ուղին։ Գտնում եմ, որ մեր պետության արտաքին քաղաքականությունն ուղղված է այդ լավագույն ուղին ու ելքը գտնելուն։

-Ամենաակտուալ թեմաներից է այսօր նաև “Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդի մասին” օրենքը, որը բողոքի մեծ ալիք բարձրացրեց հասարակության մեջ։ Ձեր կարծիքը այս օրենքի և այն չհետաձգելու մասին։

- Օրենքն ընդունվել է դեռևս 2010-ին, ըստ էության և որպես գաղափար օգտակար և համընդհանուր բարորությանն ուղղված օրենք կարող է լինել, եթե դրա իրականացմանն ուղղված նորմատիվ ակտերը ամբողջությամբ կարգավորեն և վերացնեն այն հնարավոր ռիսկերը, որոնք մատնանշվում են ընդդիմախոսների կողմից։ Որքանով այն արդյունավետ կլինի մեր երկրի համար, ցույց կտա ժամանակը։ Սակայն նախապես ասել, որ այն չի արդարացնի իրեն ՀՀ սոցիալ-տնտեսական ներկայիս պայմաններում, սխալ է։ Ի վերջո, անդառնալի ոչինչ չկա, եթե հաջողենք, ապա մեր երկիրն ու քաղաքացիները սրանից միայն կշահեն` ապահովելով իրենց համար բարեկեցիկ և ապահովված ծերություն, իսկ եթե ոչ, ապա պետությունը պետք է հատուցի կամ գնա անհրաժեշտ օրենսդրական փոփոխությունների։

Պետա-իրավական հարցերի հանձնաժողովում իմ դերը տեսնում եմ իրավական որոշումների համատեքստում պետություն- մասնավոր հատված-տնտեսություն  արդյունավետ հարաբերություններ ձևավորելու խնդրի լուծման և շահերի ճիշտ համադրության մեջ։

- Ներկայումս պետա-իրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամ եք։ Ինչպե՞ս եք գնահատում հանձնաժողովի աշխատանքները և ընդհանրապես 5-րդ գումարման ԱԺ գործունեությունը։

- Հանձնաժողովն աշխատում է բավականին ակտիվ և արդյունավետ։ Ինձ համար` իբրև տնտեսագետի, չափազանց հետաքրքիր է աշխատել այս հանձնաժողովի շրջանակներում։ Ինչու որոշեցի ներգրավվել այս հանձնաժողովում. ընդհանրապես իրավաբանները երբեմն ընկնում են ծայրահեղությունների մեջ, և իմ դերը տեսնում եմ իրավական որոշումների համատեքստում պետություն- մասնավոր հատված- տնտեսություն  արդյունավետ հարաբերություններ ձևավորելու խնդրի լուծման և շահերի ճիշտ համադրության մեջ։

- Պարո՛ն Ճշմարիտյան, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք և արդյո՞ք զբաղվածությունը ժամանակ թողնում է դրանց համար։

- Գործադիր ոլորտում աշխատանքային գրաֆիկն անհամեմատ ավելի ծանր էր, զբաղվածությունն ու անելիքները շատ-շատ էին, մեղմ ասած, ժամ-պատարագ մոռանում էի։ ԱԺ-ում աշխատանքային օրվա ավարտից հետո հիմնականում ազատ եմ լինում։ Սիրում եմ ռուսական բիլիարդ խաղալ, շախմատ եմ խաղում։ Բնականաբար օրվա ազատ մասն անցկացնում եմ ընտանիքիս և ընկերներիս հետ։

- Պարո’ն Ճշմարիտյան, մոտենում է Ամանորը։ Ձեր բարեմաղթանքը տոներին ընդառաջ։

-Ես բոլոր ընտանիքներին մաղթում եմ, որ իրենց տունը լույսով լցվի, համերաշխություն և առողջություն տիրի բոլոր օջախներում և մեր երկրում։