«Դե Ֆակտո» 51 (2010թ.)

Հայաստանի ագրարագյուղացիական  միավորման նախագահ Հրաչյա Բերբերյան

-Պարո՛ն Բերբերյան, որպես գյուղատնտեսության  ոլորտի մասնագետ, ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանի գյուղատնտեսության ներկա վիճակը, զարգացման միտումները։ 

-Իմ գնահատականով` ներկայիս վիճակը ծանր է։ Ինչպես տարին` իր բնակլիմայական անբարենպաստ պայմաններով, այնպես էլ ոչ  մասնագիտական մոտեցումները, հանգեցրին այն իրավիճակին, որ մենք վերջին 15 տարվա ընթացքում ունեցանք գյուղատնտեսական ամենավատ տարին։  Սրանից վատ երբեք չի եղել։ Հույս ունեմ, որ հաջորդ տարի իշխանությունները լուրջ ուշադրություն կդարձնեն մեր բնագավառին։

-Գյուղատնտեսության ոլորտում սկսած ռեֆորմները ինչո՞ւ չշարունակվեցին։

-Պատճառն այն է, որ ժողովրդավարական ալիքի տակ իշխանության եկավ մի խավ, որը, ցավոք, իշխանության քաղցրության համն առնելուց հետո չցանկացավ գյուղատնտեսության ոլորտում սկսած ռեֆորմները շարունակել։ Արդյունքում` ունենք այն, ինչ ունենք. չկա գյուղմթերք արտադրողի մասին օրենք, չկա օրենք, որը կարգավորի գյուղացու պարտականությունները պետության հանդեպ և պետության պարտականությունները` գյուղացու հանդեպ, չկան ապահովագրական գործակալություններ, չկա այն բանկը, որը պետք է ամեն տարի ֆինանսավորի գյուղացու աշխատանքը։ Մոտավորապես` 50-52 գյուղատնտեսական ծրագիր գրվեց, որոնց 80 տոկոսը ֆինանսավորվեց  միջազգային կազմակերպությունների, պետության կողմից, բայց սայլը տեղից չշարժվեց։

Այսօր ժամանակն է, որ հասկանանք` գյուղատնտեսությունը տնտեսության լրջագույն ճյուղն է, որը պետք է զարգացնել։    

-Որո՞նք են այն թերացումները, որոնք հանգեցրեցին ներկա վիճակին։

-Ներկա վիճակը հաճախ փորձում են վերագրել միայն անբարենպաստ եղանակին։ Իհարկե, գյուղատնտեսությունը արտադրություն է բաց երկնքի տակ, և բնակլիմայական պայմանները մեծ ազդեցություն ունեն, բայց գյուղատնտեսությունը նաև գիտություն է, որը հաշվի է առնում բնակլիմայական անբարենպաստ պայմանները և առաջարկում է լուծումներ։ Մարդկության տարիների փորձը ստիպել է մարդուն ստեղծել  բույսերի պաշտպանության համակարգ, զարգացած անասնաբուժություն, գյուղգործիքներ, որոնք խթանում են ինտենսիվ գյուղտնտեսությունը։

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում  ինտենսիվ գյուղատնտեսությունը։ 

-Ինտենսիվ գյուղատնտեսություն ասելով` հետևյալը նկատի ունեմ` կիրառելով ժամանակակից թունաքիմիկատներ, պարարտանյութեր, տեխնոլոգիաներ` ունենալ կայուն գյուղատնտեսություն, որը նշանակում է ունենալ կայուն երաշխավորված բերք` անկախ բնակլիմայական պայմաններից, այսինքն` այն, ինչ մենք չկարողացանք այս տարի անել։

-Այդ դեպքում ինչո՞ւ վիճակը չկայունացվեց։

-Ցավոք, համակարգը պատրաստ չէր նման հարվածի և նաև պատրաստակամ չէր օգնել գյուղացուն։ Համենայն դեպս, հնարավոր էր  վիճակը   կայունացնել։ Եթե մենք չէինք կարող ստանալ մեծ քանակությամբ բերք, ապա կստանայինք միջին քանակությամբ բերք, բայց, փոխարենը,   ծիրանի արտադրությունում ունեցանք գրեթե զրոյական բերք` 90 տոկոս կորուստ։

-Գյուղմթերք արտադրող ֆերմերները նշում էին, որ իրենց  ամենաբարդ խնդիրներից  մեկը հիվանությունների դեմ պայքարելն է։ 

-Ամբողջ աշխարհում ընդունված մի գործելակերպ կա, որը կիրառվում է  նման դեպքերում։ Պետությունն ունի պահուստային միջոցներ, որոնք օգտագործում է աղետների ժամանակ։ Առկա էր գերխոնավություն, որի պարագայում գյուղացիներին  պետք է պահուստային ռեսուրսներից թունաքիմիկատներ հատկացվեր` պայքարելու սնկային հիվանդությունների դեմ, բայց չարվեց։ 

-Կա՞ր թունաքիմիկատների պաշար  և չտրամադրվե՞ց։

-Գյուղատնտեսությանը ՀՀ բյուջեով նախատեսված գումարներ են հատկացվում, բույսերի պաշտպանության ծրագրեր կան, որոնք նույնպես  ֆինասնավորվում են բյուջեից հատկացված գումարներով։ Իհարկե, հանրապետությունում կար թունաքիմիկատների պաշար։ Պարզապես, մենք կրծողների, մորեխների, սնկային հիվանդությունների դեմ սկսում ենք պայքարել այն ժամանակ, երբ վերջիններս արդեն մեծ վնասներ են հասցրել և լուրջ կորուստներ ենք ունեցել։ Ոլորտի ղեկավարները չեն կարողանում իրավիճակը ճիշտ գնահատել։ Սա հավկուրության հետևանք է։ 

-2008թ. ՀՀ կառավարությունը գյուղատնտեսության զարգացումը խթանող ծրագրեր է իրականացնում։ Ձեր գնահատականն այս ծրագրերի վերաբերյալ ինչպիսի՞ն է։

-Դա ՀՀ նախագահի և վարչապետի մենաշնորհն է, որ այսօր մենք գրանտային ծրագրեր ենք ստանում տարբեր երկրներից։ Թող ոչ մի նախարար չգովաբանի իրեն այդ ծրագրերի իրականացման համար։  Աշխատող մարդը երբեք չի ասում` դա ես եմ արել։   Այդ  նվիրատվությունը տրվում է հայ ժողովրդին։ Այդ ծրագրերից մեկով` վերջապես որոշում կայացվեց հացազգիների սերմաթարմացում իրականացնել։ Ես կարծում եմ, որ կառավարությունն ամեն ինչ անում է գյուղատնտեսությանն օգնելու համար, սակայն այդ ծրագրերն իրականացվում են ոչ արդյունավետ։ Կառավարության վերահսկողությունը դա ապացուցեց։

-Գյուղատնտեսական հաջորդ տարին ինչպիսի՞ն կլինի։ Հնարավո՞ր է կրկնվի այս տարվա իրավիճակը։  

-Անպայման կկրկնվի, եթե մենք չհասկանանք, որ հզոր պետություն ունենալու համար պետք է ունենալ հզոր տնտեսություն։ Այդ պոտենցիալը մեր գյուղատնտեսությունն ունի։ Մենք ունենք կուլտուրաներ, որոնք կարող ենք արտահանել ինչպես թարմ, այնպես էլ վերամշակված ձևով։ Սա ռազմավարական նշանակություն ունեցող բնագավառ է, բայց բարձիթողի վիճակում է, քանի որ ղեկավարում են պատահական մարդիկ։

 -Ի՞նչ լուծումներ կառաջարկեք։

-Պետք է անհապաղ ընդունել գյուղմթերք արտադրողի և նման կազմակերպությունների մասին օրենք, այսինքն` գյուղմթերք արտադրողին բերել օրենքի դաշտ, խթանել այն մասնավոր ինֆրաստրուկտուրաների ձևավորումը, որոնց գոյությունը կհանգեցնի տարածքային ֆերմերների ինքնակառավարմանն ու հանրապետական կառավարմանը։ Այն գումարները, որոնք  հատկացվում են գյուղատնտեսությանը, պետք է արդյունավետ ծախսվեն։ Դա կլինի այն դեպքում, եթե ծրագրերի իրականացումը վստահեն գյուղմթերք արտադրողին։ Այսօր այդ ծրագրերն իրականացվում են չինովնիկների կողմից հետևյալ կերպ` մրցույթ է  հայտարարվում, հաղթում են պատահական կազմակերպություններ, որոնք այդ ծրագրերն արդյունավետ չեն իրականացնում։ Կվստահենք գյուղմթերք արտադրողին, կունենանք ձեռքբերումներ, չենք վստահի, գյուղմթերք արտադրողը կգնա իր ճանապարհով, չինովնիկն` իր։ Երբեք նրանք իրար չեն օգնելու։

-Պարո՛ն Բերբերյան, արձանագրելով գյուղատնտեսության ներկայիս վատ վիճակը` ի՞նչ եք կարծում, այն սթափեցնող չէ՞։ Գուցե «Չկա չարիք` առանց բարիք» արտահայտությունն այստեղ գործի՞։   

-Գուցե այս վիճակը զգոնացնի հանրապետության ղեկավարությանը, քանի որ զեկուցվող կեղծ թվերն ու արդյուքներն այսօր բացահայտված են։

-ՀՀ գյուղնախարարության աշխատանքն ինչպե՞ս կգնահատեք։

 -Ընդհանրապես, մեր բնագավառը քաղաքականություն չի սիրում։ Մեր բնագավառը սիրում է աշխատանք ու էլի աշխատանք։ Համոզված եմ, որ այն քաղաքական ուժերը, որոնք եկել են մեր բնագավառ, ոչ մի լավ բանի չեն հասել. քաղաքական ուժը կորցրել է իր վարկանիշը, ավելի շատ վնասվել է, քան շահել։ Դեռևս չի ձևավորվել կառավարող այն թիմը, որտեղ ներգրավված լինեն այս բնագավառի նկատմամբ սրտացավ մարդիկ, ովքեր հասկանում են գյուղացու քրտինքը և գնահատում։ Ցավոք, պատահական մարդիկ են «գալիս ու անց կենում» այս բնագավառից։ Առանց օրենսդրական կարգավորման` անհնար է  վերակենդանացնել բնագավառը։ 

-Այսինքն` գյուղնախարարության գոյության անհրաժեշտությունը չե՞ք տեսնում։

 -Ցավոք, կան կոչեր, որ գյուղնախարարություն չլինի, բայց պետք է ասեմ, որ գյուղնախարարությունն անհրաժեշտություն է մեր բնագավառի համար և այն պետք է  ղեկավարի այն մարդը, ով իրոք կպայքարի մեր բնագավառի հաջողությունների համար կառավարության նիստերի  ժամանակ։ Միայն ոչ բանիմաց մարդը կարող է ասել` թող գյուղնախարարություն չլինի։   

-Դուք Հայաստանի ագրարագյուղացիական միավորման նախագահն եք։ Հետաքրքիր է` Դուք ի՞նչ ներդրում եք ունեցել գյուղատնտեսության զարգացման մեջ։

-1997թ. ես աշխատել եմ` որպես միավորման գործադիր տնօրեն, 2002թ. արդեն նախագահն եմ։ Սա հանրապետության ֆերմերային առաջին գրանցված կազմակերպությունն է, որն ունի աշխատանքային հստակ սկզբունքներ, լավ մասնագետներ։ Միավորումը գործունեություն է  ծավալում ոչ միայն Երևանում, այլ նաև մարզերում. գրասենյակներ ունի Շիրակի, Գեղարքունիքի, Տավուշի մարզերում։

Միավորման կարևոր ձեռքբերումներից եմ համարում պարարտանյութի ներկրման գործընթացի  կարգավորումը։ Երկու տարի առաջ մենք մեր գործընկերների հետ փորձ արեցինք Ռուսաստանից, Իրանից բարձր որակի պարարտանյութ  ներկրել Հայաստան։ Արդյունքում, եթե երկու տարի առաջ պարարտանյութի մեկ պարկի արժեքը հասնում էր մինչև 10.000 դրամի, ապա այսօր մոտավորապես 6.300 դրամ է, իսկ որակը` կրկնակի անգամ ավելի բարձր։

Մենք կողմ ենք ազատ մրցակցությանը։ Մենք կարծում ենք,  ֆերմերների համար նախատեսված խանութներ պետք է լինեն, որտեղ առաջարկված տեսականիից յուրաքանչյուր ֆերմեր կարողանա ընտրել իր գյուղմթերքին անհրաժեշտ պարարտանյութ, սերմացու, գյուղգործիքներ։

Նույն աշխատանքն ուզում ենք իրականացնել թունաքիմիկատների ներկրման հետ կապված։ Մենք այսօր փորձում ենք հույների հետ համագործակցել և Հայաստան ներկրել հունական արտադրանքը։

Կարտոֆիլի սերմացուի ներկրման հարցերով մեր գործընկերն է հոլանդական HZPC ընկերությունը, որը աշխարհում լավագույնն է։  Նրանք հիմնականում սպասարկում են Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի ֆերմերներին։ Միայն վերջին 5-7 տարիների ընթացքում HZPC ընկերությունից Հայաստանի ֆերմերները ստացել են 7.000 տոննա էլիտար դասի տնկանյութ։  

-Գյուղատնտեսության բնագավառի վարկավորման խնդիրը հանրապետությունում լուծվա՞ծ է։

-Ո՛չ, այսօր ամենամտահոգիչ խնդիրներից մեկն էլ հենց դա է։ Հաճախ են հեռուստատեսությամբ գովազդներ ցուցադրվում գյուղացիներին վարկեր տրամադրելու վերաբերյալ, որոնք, մեղմ ասած, իրականությանը չեն համապատասխանում։ Ներկայիս բանկերի առաջարկած վարկերի պայմանները` գրավի պահաջները, մեր գյուղացին չի կարողանում բավարարել։ Դրա հետևանքով այս տարի հողը չմշակվեց,  ցանքատարածությունները պակասեցին։ Այսօր կարտոֆիլի 1 կգ-ի արժեքը 3-4 անգամ բարձրացել է միայն  ցանքատարածությունների պակասության պատճառով։

-Ի՞նչ նոր ծրագրեր կան, որոնք նախատեսում եք իրականացնել։

-Այս տարի մենք Փոթիում պայմանագիր կնքեցինք վրաց-ամերիկյան ընկերության հետ։ Ըստ կնքված պայմանագրի` բանջարեղենի, մրգի, պարարտանյութի և գյուղատնտեսական այլ պարագաների ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներկրման բեռնափոխադրումների տրանսպորտային ծախսերը 15 տոկոսով կրճատվել են։ Ֆերմերները կարող են օգտվել մեր կնքած պայմանագրից, և ընդհանրապես գյուղատնտեսության բնագավառը կարող է օգտվել այս պայմանագրից։ Այսպիսով` բեռնափոխադրումների տրանսպորտային ծախսերը մինչև Փոթի և Փոթիից Երևան կրճատվել են 15 տոկոսով, իսկ մինչև Ռուսաստան, Ուկրաինա, Եվրոպա և հակառակը, 10 տոկոսով։  

-Դա կազդի՞ Հայաստանում գնագոյացման վրա։

-Իհարկե, այն տնկանյութը, որը մենք ներկրում ենք Ռուսաստանից, Եվրոպայից, 15 տոկոսով ավելի էժան կլինի գյուղացու համար։

-Պարո՛ն Բերբերյան, կուզենայի մի փոքր էլ խոսեինք Ձեր անձի մասին։ Դուք Ձեզ հաջողակ մարդ համարո՞ւմ եք։ Եթե այո, ապա ո՞րն է Ձեր հաջողության գրավականը։

-Ես ինձ, անշուշտ, համարում եմ հաջողակ անձնավորություն։ Երևի թե իմ հաջողության գրավականներից է իմ  աշխատասիրությունը, ինտելեկտուալ հնարավորությունները, ընտանիքիս դաստիարակությունը, իսկ ես մեծացել եմ հայկական ավանդական ընտանիքում, և իմ գենետիկ հատկությունները, որոնք ժառանգաբար են փոխանցվել։

-Եթե ևս մեկ անգամ ապրեիք, ապա ինչպե՞ս կապրեիք։

-Նույն կերպ, բայց ավելի քիչ սխալներով։

-Արածների համար փոշմանո՞ւմ եք։

-Երբեք չեմ փոշմանել, որովհետև ոչ ոքի վատություն չեմ արել։ Պատժել եմ, բայց չեմ նսեմացրել, դա արդեն դաստիարակությունից է գալիս։

-Ի՞նչն է, որ Ձեզ տհաճություն է պատճառում կյանքում։

-Ես ինձ վատ եմ զգում և տհաճություն եմ ապրում այն ժամանակ, երբ աշխատանքս քիչ է լինում։ Որքան շատ են ինձ հանդիպող խոչընդոտները, այնքան ես ավելի լավ և ուժեղ եմ ինձ զգում ու, բնականաբար, ավելի լավ եմ աշխատում։ Հանգիստ վիճակն ինձ համար չէ։ 

-Անհաջողություններից ընկճվո՞ւմ եք։

-Կարծում եմ` չի սխալվում նա, ով ոչինչ չի  անում։ Ես կյանքում յուրաքանչյուր հարցի մոտենում եմ հաջողության տեսանկյունից, ես սխալից դասեր եմ քաղում և փորձում եմ հաջորդ անգամ ավելի ճիշտ գործել, ինչպես Մարքսը շրջեց Հեգելի ուսմունքը և վերցրեց նրա միջից ռացիոնալ հատիկը։ Ղեկավարի ամենակարևոր ունակություններից մեկը դա եմ համարում։ 

-Ձեր ամենաընդգծված հատկանիշը ո՞րն է, որը Ձեզ հետ շփվող յուրաքանչյուր անձ կարող է նկատել։

-Ես պահանջկոտ եմ ինչպես ինքս իմ, այնպես էլ աշխատողներիս նկատմամբ։ Սիրում եմ կարգուկանոն, պատասխանատվություն։ Ամենակարևորը ինքդ քեզ չխաբես, ամենաշատը դա չեմ սիրում և համարում եմ ստախոսության գլուխագործոցը։ Սիրում եմ պարզ, վերլուծական մտածողությամբ մարդկանց։ Փորձում եմ կանխատեսել իրավիճակը և հաճախ ճիշտ եմ լինում։

-Ունե՞ք սիրելի զբաղմունք, հոբբի։

-Ես մեծ հետաքրքրություն ունեմ նկարչության հանդեպ, սիրում եմ ուսումնասիրել նկարիչների գործերը, ինչու ոչ, նաև նկարել։ Մի ամբողջ գրադարան ունեմ` 170-ից ավել գիրք հայտնի նկարիչների մասին։ Շատ եմ սիրում իմպրեսիոնիզմի դպրոցը, հատկապես` Պոլ Գոգենին։ 

Մեծ հետաքրքրություն ունեմ նաև դեպի փիլիսոփայությունը։ Բարձր եմ գնահատում Ֆրիդրիխ Նիցշեի աշխատությունները։

Հարցազրույցը` Սուսաննա Թամազյանի