«Դե Ֆակտո» 9 (2007թ.)

  Հարցազրույցը Կարեն Կարապետյանի հետ

  - Պարո'ն Կարապետյան, նախքան Ձեզ հետ հարցազրույցի  գալը, մեր խմբագրությունը լրջորեն ուսումնասիրեց Ձեր իմիջը Ձեր ընտրատարածքում։ Մենք հաճելիորեն զարմանալի պատկեր ստացանք։ Ժողովուրդը Ձեզ պարզապես շատ է սիրում, վստահում ու գնահատում։ Հետաքրքիր է, Դուք ինչպե՞ս կմեկնաբանեք, ո՞րն է գաղտնիքը, քանի որ միայն հայրենակցական կապը քիչ է այդօրինակ վստահության ու սիրո համար։

- Ընդամենը մեկ բան կարող եմ ասել, որ մարդկանց հետ պետք է աշխատես, փորձես լսել նրանց դարդ ու ցավը։ Եթե չես կարող օգնել այդ մարդուն, գոնե պետք է լավ վերաբերես,  մի բարի խորհուրդ տաս։ Կարծում եմ` այս տարիների ընթացքում որոշակի աշխատանք կատարվել է այդ առումով։ Եթե մոտ 12 տարի լինում ես  քաղաքական դաշտում, իմիջդ ձևավորվում է քրտնաջան աշխատանքի արդյունքում։ Մեր տարածքը բավականին հեռու է մայրաքաղաքից և, կարծես, ինչ-որ չափով օտարված է պետական ձեռքերից։ Սովորաբար չինովնիկները հիմնականում  Երևանում են լինում և մարդիկ կոնկրետ իշխանավորի ձեռքը  չեն տեսնում։   Կարծում եմ` այդ բացը փորձել եմ լրացնել։ Պետք է զերծ մնալ ձևականություններից։ 12 տարի շատ դժվար է պահել քեզ քաղաքական դաշտում, եթե  կերպարդ  ձևական  է։ Եթե  բովանդակային է, քո  էության,  ներքնաշխարհի արտահայտման արդյունքն  է, ուրեմն  կարելի է դիմանալ երկար  տարիներ։ Եթե մոդելը ընդամենը  դերասան աշխատելն է,  ժողովուրդը շատ արագ տեսնում և ընկալում է դա` բացասական վերաբերմունք  դրսևորելով։

Գյուղական ժողովուրդը բավական անմիջական է և սիրում է, որ դու իր նման  լինես։ Կարծում եմ`  իմ նկատմամբ վերաբերմունքի հիմնական նախադրյալները դրանք են եղել։ Ինչքան պարզ, այնքան հանճարեղ։ Մարդը չպետք է հանճարեղ երևա խուճուճ բառեր օգտագործելով կամ խուճուճ պահվածքով։  Թեկուզ ո'չը  պետք է ասել և ոչ թե խաբել մարդկանց, քանզի ոչը նույնպես պատասխան է։

 - Ելնելով Ձեր հանդեպ եղած կարելի է ասել համընդհանուր վստահությունից` ինչու՞ չցանկացաք ընտրվել մեծամասնական կարգով, այլ ընտրեցիք Հանրապետական կուսակցության համամասնական ցուցակը։

- Կուսակցությունը այդպես ճիշտ համարեց։ Ես կատարել եմ կուսակցության որոշումը։

- Արդեն անցյալ խորհրդարանում Դուք ղեկավարել եք «Ժողպատգամավորներ» խմբակցությունը, որն իր գործունեության չորս տարիների ընթացքում ըստ էության հաշտարարի և ազգային համաձայնության դեր էր կատարում իշխանամետ թևի և ընդդիմության միջև։ Ինչքանո՞վ դա Ձեզ հաջողվեց։ Հիմա հետադարձ հայացքով նայելիս կարո՞ղ եք ասել, որ դա Ձեզ հաջողվեց և որքանո՞վ։

-  Երբ  ընդդիմադիր ուժերը խնդիրներ էին առաջադրում, որոնք մենք համարում էինք տրամաբանական, դեմ չենք եղել այդ առաջարկն ընդունելուն ընդամենը  այն պատճառով, որ  ընդդիմությանն է։ Աջակցել ենք ընդդիմությանը և նրանց նախաձեռնությանը։ Քաղաքական հավասարակշռություն չի նշանակում, որ մի բլոկը` իշխանությունը, պետք է ուժեղ լինի, և երկրորդը`  ընդդիմադիր բլոկը,  թուլանա։ Քաղաքական հավասարակշռություն նշանակում է նաև,  որ  հնարավորություններ պետք է ստեղծվեն, որ ընդդիմադիր դաշտը իր խոսքն ասի։ Երբ իշխանական  ուժերը շատ ինքնավստահ և հապշտապ տարբերակով էին գործում, մենք փորձում էինք աջակցել ընդդիմադիր որոշ քաղաքական ուժերի։  Զսպման մեխանիզմներ էինք կիրառում հենց իշխանական  ուժերի նկատմամբ, որը  բերում էր որոշակի հավասարակշռության։ Եթե մեկ ուժը ուժեղ է և դոմինանտ, ես կարծում եմ`  դա ցանկացած պետության համար վտանգավոր է։ Այս տրամաբանությունից ելնելով` մենք փորձում էինք աջակցել ընդդիմությանը։ Կարծում եմ` եթե ավելորդ ցնցումներ չենք առաջացրել քաղաքական դաշտում, որոշ առումով իշխանական ուժերին փորձել ենք զսպել` առանց  օգտագործելու կոշտ մեթոդներ` օբյեկտիվորեն   փորձելով հասկանալ որն է ճիշտ, որն է սխալ,  կարելի է ասել, որ մեզ հաջողվել է  հավասարակշռության հարցում մեր նպաստը բերել։  Քաղաքական   առումով բարդ շրջաններում  մենք որոշակի  հարցեր լուծել ենք։ Հոկտեմբերի 27-ի դեպքերից հետո բազմաթիվ ցնցումների  և ակնկալվող ցնցումների  ժամանակ  մենք փորձել ենք այնպես անել, որ այս պրոցեսում քաղաքական դաշտը չերերա, հասկանալով հանդերձ, որ քաղաքական դաշտի երերալը ուղղակի մեծ ազդեցություն է ունենում տնտեսության վրա։ Մենք կուսակցություն չենք եղել, այլ անկուսակցականների միավոր։ Մենք փորձել ենք մեր տեսական գիտելիքները և  գործնական փորձը համադրել, որպեսզի տնտեսական դաշտում ունենանք հնարավորինս հստակ օրենքներ, որպեսզի նրանք, կյանքի կոչվելով,  արատավոր երևույթներ չծնեն, այլ պայմաններ ստեղծեն, որ տնտեսվարողը վերարտադրիվի։ Մենք հասկանում ենք, որ դրամը շատ զգայուն է քաղաքական ցնցումների նկատմամբ։ Նա տեղափոխվում է այլ դաշտ, այլ երկրներ, որտեղ վերարտադրվելու համար պարարտ հող կա։ Պետության կայունության համար կարևոր է ունենալ ամուր տնտեսություն, քանի որ այստեղ են ձևավորվում և' ֆինանսները, և' աշխատատեղերը, և'  կենսաթոշակային ֆոնդը։ Այստեղ են ձևավորվում այն գումարները, որոնք պահում են պետական կարևոր համակարգերը` Ազգային անվտանգությունը, ներքին կարգուկանոնը, բուժսպասարկման  և այլ  համակարգեր։ Եթե տնտեսությունը թուլանա, մենք  վաղը շատ  խնդիրներ կունենանք։ Մեր գաղափարների հիմքում սա է եղել։

- Պարո'ն Կարապետյան, այսօր մենք գաղափարական պայքար կարելի է ասել չենք նկատում, ավելի շատ կարծես լավի,  վատի, ընտրակաշառքների չափերի մեջ  է պայքարը։ Այս իրավիճակը Դուք ինչպե՞ս կմեկնաբանեք։

-  Ամողջ խնդիրն այն է, որ պետք է ձևավորվի երկրի լոկոմոտիվը,  դա քաղաքական դաշտն է, որն իր ետևից երկիրը պետք է տանի զարգացման։ Այստեղ է, որ ծնվում են ծրագրեր, այստեղ է, որ ծրագրերը մրցում են, այստեղ է, որ ընտրությունների ժամանակ դու ներկայանում  ես, մրցում  քո ծրագրերով, մոտեցումներով, իսկ ժողովուրդը ընտրություն է կատարում։ Ցավոք,   այս խնդիրն ունի իր խորքային, օբյեկտիվ հիմքերը։ Ես կարծում եմ` ինչքան մարդկանց սոցիալական վիճակը վատ է, այնքան դա ուղիղ համեմատական է մեր քաղաքական վիճակին։ Ինչքան մարդու սոցիալական վիճակը լավանում է, այնքան մարդն անկախություն է ձեռք բերում, կողմնորոշվում  իր հայացքներում։ Եթե մարդն  իր  հացի խնդիրը չի կարողանում լուծել, բարձր մատերիական բաների մասին չի  կարող մտածել։ Մենք  պետք է նախադրյալներ ստեղծենք քաղաքական ուժերի  ձևավորման համար, որպեսզի այս թայֆաբազությունը  չլինի, որպեսզի ուղղակի գումարային հարաբերությունները չլինեն ժողովրդի մեջ ։ Դա պետական անվտանգության խնդիր է։ Ես առավել  քան համոզված եմ, որ մենք այսպես շատ երկար շարունակել չենք կարող, մենք պետք է  քաղաքականությունը բերենք իրական,  մրցակցային դաշտ։ Ծրագրերը պետք է կռվեն իրար դեմ, և դիմանա այն ծրագիրը, որը կենսունակ է, որին ժողովուրդն է հավանություն տվել։ Մինչև մենք քաղաքական դաշտը չբերենք  այդ վիճակին, մեր տեղաշարժերը դանդաղ են լինելու։ Կարծում եմ` ոչ այս պահին,  բայց հետագա տարիների ընթացքում մեր կարևորագույն խնդիրներից մեկը սա կլինի։

- Հետքրքիր է նաև, որ Դուք, լինելով անկախ պատգամավոր, ընտրեցիք հանրապետական կուսակցությունը։ Տպավորություն կար, որ կուսակցությունն էլ Ձեզ էր սպասում։ Նկատի ունեմ, որ Ձեզ անմիջապես  տրամադրվեց ցուցակում  պատվավոր 5-րդ, հիմա արդեն 4-րդ տեղը։ Ինչու՞ ընտրեցիք Հանրապետական կուսակցությունը, որոնք էին շարժառիթները։

- Մենք խմբով  ենք որոշում կայացրել և  գրեթե ամբողջությամբ անդամագրվել Հանրապետական կուսակցությանը, սա միասնական որոշում էր։ Քննարկում էինք ստեղծել նոր կուսակցություն կամ  միանալ որևէ կուսակցության։ Մենք ընտրեցինք այս ճանապարհը։  Տարիներ շարունակ,  սկսած Կայունությունից,  ես , ղեկավարելով ժողպատգամավորների  խումբը , աշխատել եմ իշխող կուսակցության հետ,  և տարիներ շարունակ Հանրապետականը դոմինանտ ուժ է եղել։ Բավականին ցնցումային շրջաններ ենք մենք անցել այս տարիների ընթացքում, և բազմաթիվ պրոցեսներ են եղել, որ քաղաքական դաշտում առաջացրել են որոշ ճգնաժամային իրավիճակներ։ Ժողպատգամավորի ու Հանրապետական կուսակցության համագործակցությունը որոշ առումով բերել է քաղաքական հավասարակշռության, որը տարիների ընթացքում կարելի է նկատել։ Իհարկե, դա չի նշանակում, որ մենք ուղղակի ընդունել ենք այն բոլոր առաջարկները, ինչը Հանրապետական կուսակցությունը քաղաքական դաշտում ներկայացրել է։ Իմ կողմից սուր քննադատություն է եղել կոալիցիոն ուժերի նկատմամբ։ Մենք ոչ բոլոր  հարցերում ենք համամիտ եղել Հանրապետական կուսակցության հետ։ Շատ դեպքերում մենք զուտ այլընտրանքի մեջ ենք եղել, առավելապես` տնտեսական բլոկի օրենքների հետ կապված։ Մեր տարիների համատեղ աշխատանքը կայունությանը նպաստելու առումով բերեց նրան, որ մենք որոշ առումով մեր մոտեցումներով ընդհանրություններ  ունեցանք։  Հարց է`  բա էլ ո՞ր կուսակցությանը անդամագրվեինք։ Լիբերալ, վայրի լիբերալ ուժերին իմ գաղափարներով ես չեմ հարում։ Կան խիստ դեմոկրատական` առավել աջ ուժեր, որոնք նույնպես հոգեհարազատ չեն ինձ։ Ես ավելի պահպանողական եմ իմ մոտեցումներում,  պահվածքում։ Ինձ ավելի հոգեհարազատ է Հանրապետական կուսակցությունը։ Հանրապետականը,  լինելով իշխանության մեջ,  թույլ է տվել բազմաթիվ սխալներ ու բացթողումներ,  և մարդ, որը կուսակցական չէ, հոգու խորքում չի ուզում մտնել որևէ կուսակցություն, որը բացթողումներ է ունեցել և այդ մեղքի բաժինը վերցնել իր վրա։ Բայց պետք ունենաս նաև համարձակություն, որպեսզի մտնես և քո աջակցությամբ փորձես այնպես անել, որ արատավոր երևույթները  քիչ լինեն։  Ես իմ կարողության սահմաններում կփորձեմ հնարավորինս ամեն ինչ անել։

- Պատգամավոր լինելուց բացի, որքանով տեղեկացված եմ, Դուք նաև գործարար եք, այսպես ասած` օլիգարխ, թեև այս բառը Ձեզ չի սազում։ Գործարարության բնագավառում ի՞նչ հաջողություններ ունեք  և ինչե՞ր եք ծրագրում առաջիկայում։ Պարո'ն Կարապետյան,  Ձեզ իսկապես չի սազում օլիգարխ բառը, որովհետև մեր ուսումնասիրությունների արդյունքում նկատել ենք, որ Դուք թիկնապահներ չեք պահում, երթևեկում եք սովորական մեքենայով, չունեք «գոլդ» հեռախոսահամար։ Բնականաբար, Դուք ունեք հնարավորություններ շքեղ մեքենաներ և մարմնեղ թիկնապահներ պահելու համար։ Ինչու՞ չեք անում դա։

- Ես եղել եմ գործարար դաշտում,  մինչև 1995թ-ը։ Ի՞նչ պարտադիր է, որ թիկնապահներ ունենամ։ Ես իմ էությամբ այսպիսին եմ և չեմ փոխվի և' վաղը,  և'  մյուս օրը։ Ես դա կապում եմ իմ ծնողների դաստիարակության հետ։ Կարծում եմ` դա առաջին հերթին մարդու ներքին կուլտուրայի արդյունք է։ Նման երևույթները հասարակության վրա հոգեբանական վատ ազդեցություն են թողնում։ Մարդիկ կան, որ իրոք եղել են լուրջ հակասությունների դաշտում,  մտավախություններ ունեն, այս առումով ես հասկանում եմ նրանց։ Բայց շատերին չեմ հասկանում։ Շատ հաճախ դա  ոչ թե անվտանգության հարց  է լուծում, այլ շոուի խնդիր է։ Մենք այս հարցին, որպես պետություն,  շատ մոտ ապագայում պետք է անդրադառնանք։ Չի կարելի այսպես շարունակել։ Երբ առաջին դասարանի երեխային տանում ես դպրոց ու փորձում  ինչ-որ բաներ սովորեցնել և  հանկարծ քո հետևին 40-50 բարձր արագությամբ ու անշնորհք  պահելաձևով  մեքենաների մի խումբ է գալիս. հակասությունները շատ են։ Օրինակ` վարչապետին  հնարավոր չէ տեսնել մեքենաների շարասյան ուղեկցությամբ։ Ես կարծում եմ, որ այդպիսի մարդիկ , որոնք անցել են պատերազմ, անցել են բազմաթիվ թոհուբոհերի  միջով, առավելապես  ունեն  անվտանգության խնդիր,  անվտանգության խնդիր պետության առումով։ Նորից պետք  է ասեմ։ Որքան պարզ, այնքան հանճարեղ։

- Ցավոք, այսօր խորհրդարանական ընտրություններին  մասնակցող հազվագյուտ թեկնածուներ կան, որոնց կարելի է անվանել մտավորականներ։ Նշանակություն չունի նրանք բիզնեսմեններ են, թե գիտական գործով են զբաղվում։ Նկատի ունեմ այն մարդկանց, ովքեր իրենց մեջ ազգային մշակույթի կրողներ են։ Դուք նրանցից մեկն եք։ Կուզենայի, որ բացատրեք այդ ներդաշնակության գաղտնիքը։

- Հիմքում ես տեսնում եմ մարդու դաստիարակությունը։ Առաջին դպրությունը նա ինչպե՞ս է անցել։ Երկրորդ դպրությունը փողոցն է, իր շրջապատը ու այն կրթօջախը, որտեղ ինքը կրթվել է։ Մարդը հասարակության արդյունք է։ Իսկ հասարակության հիմքն ընտանիքն է։  Ամեն էտապ անցնելով` մարդը կրում է և' ընտանիքի, և'շրջապատի,  և' կրթօջախի հետքերը։ Պետք է առողջացնել ընտանիքները և ուժեղացնել կրթական համակարգերը։ Մեր միակ ռեսուրսը  մեր մարդկային ռեսուրսն է։  Այն  և'  նավթ է, և' գազ է,  և'  ամեն ինչ։ Մարդկային ռեսուրսի վերարտադրման համար պետք է պայմաններ ստեղծվեն։

- Ձեր ունեցվածքը որտե՞ղ եք ձեռք բերել։ Գիտեմ, որ ՀՀ բյուջեի հետ կապ չունի։

- Ես  իմ սեփական հնարավորությունները ձեռք եմ բերել տարիներ առաջ Ռուսաստանում։ Հետո 1993թ  վերադարձել եմ Հայաստան։ 1995թ  իմ առաջադրումը պատահական է եղել։ Ես նման նպատակ չունեի, տնտեսական դաշտում ինձ բավական լավ էի զգում, մեծ  պոտենցիալ էի կուտակել ինձ համար։ Երկու  եղբայրով դրսում էինք աշխատում։ Հետո առաջադրվեցի պատգամավորության թեկնածու։ Ծնողներս այստեղ էին։ Մեկս պետք է այստեղ մնար, մյուսը գնար։ Իմ հարազատները հիմնականում ապրել են դրսում ու ես, կարծես, յուրատեսակ կամուրջ եմ։ Եթե ես էլ տեղաշարժվեմ,  նշանակում է պորտալարը կտրվում է Հայաստանից։  Ունենալով ֆինանսական լուրջ ռեսուրսներ ` մնացել եմ այստեղ։ Չեմ ասում, որ լուրջ  որևէ հարցով կարողացել եմ երկրիս օգտակար լինել, բայց գոնե չեմ վնասել։ Ցավոք, վնասողների  թիվը շատ է եղել։ Կուզենայի, որ մարդիկ աստիճանաբար զսպաշապիկ հագնեն և հասկանան։ Պետք է ասել. եղբա'յ ր, բավական ...  Հաշվի առնելով հետագա մարտահրավերները և լուրջ փորձությունները` մենք պետք է զսպաշապիկի դաշտում  լինենք ,  քանի որ այսպես մենք վաղը չենք կարողանա դիմակայել շատ ու շատ փորձությունների։ Մի բանում համոզված եմ, որ  իմ պահվածքով ու գործելակերպով չեմ վնասել պետությանը։

-          Ձեր կարծիքով` այս նոր ընտրվող խորհրդարանը ինտելեկտուալ մակարդակի իմաստով առավելություն կունենա՞, թե՞ կզիջի նախորդին։

- Տարիների ընթացքում մենք այդ կորուստը իրոք ունեցանք։ Ցանկը մանրամասն չեմ  ուսումնասիրել, չեմ կարող ասել, թե այս խորհրդարանը ինչպիսին կլինի։ Ես երեք խորհրդարաններում  եղել եմ և նկատել եմ նվազման միտումներ։ Սակայն այս նույն երևույթները տեղի ունեցան խորհրդային  միության բոլոր երկրներում։ Կարծում եմ` դրանք նաև բնական պրոցեսներ են։ Անձրևից հետո ջրերը պղտոր են լինում։ Բնությունը հնարավորություն չի տվել մարդուն, որ նա մեկ րոպեում կարողանա պարզեցնել ջրերը։ Նա երկար ճանապարհ է անցնում, մինչև հասնում է այնտեղ, որտեղ  պետք է թափվի։ Այդտեղ արդեն ջրերը պարզվում են։ Այդպես էլ հասարակական երևույթներն են, եթե նոր պրոցեսներ են տեղի ունեցել, փլուզում է տեղի ունեցել,  ապա  արատավոր երևույթներ կունենանք այնքան ժամանակ, մինչև ջրերը պարզվեն։ Հարցն այն է` մենք այդ ճանապարհը երկա՞ր ժամանակում կանցնենք, թե՞ կարճ։ Ինտ ելեկտը անհրաժեշտ պայման է, բայց ոչ բավարար։ Ինտելեկտով կարող են այնպես վնասել պետությանը, իսկ  հասարակ սրտացավությամբ, խղճով այնքան օգնել։ ԱԺ-ում կան մարդիկ, որ այնքան էլ բարձր կրթություն չունեն, բայց ավելին կանեն պետության համար, քան որոշ ինտելեկտուալներից  շատերը։

                                                                         Հարցազրույցը` Սուսաննա Թամազյանի